Por unha banda, o mito e a lenda, por outro, a realidade. O tempo, os esámes, a memoria persoal… transforman a realidade.

Aitor Arregi: Cando empezamos a documentar sobre o Xigante de Altzo vimos o mesmo. Hai datos históricos, non moitos, e moitas lendas e pequenas historias (les que bebía 20 litros de sidra, outro che di que levantou un touro das ramas…). Que é a realidade e que é o mito, é un asunto moi vinculado a este personaxe, porque as historias sobre el tamén se van transformando e deformando.

Jon Garaño: Do mesmo xeito que outros personaxes crean mito en torno ao xigante de Altzo, a película fai o mesmo, somos parte dese xogo.

Predomina a visión do meu irmán.

J. Garaño: Ao principio o protagonista era Migel Joakin, pero logo démonos conta de que era máis interesante ver ao xigante a través dos ollos doutro, tanto para contar a historia do xigante como para falar de todo o que había ao redor do xigante, da sociedade de entón. Para nós, na película é fundamental ese contexto do século XIX: hai dúas forzas no conflito, o vello mundo e o novo mundo, por medio das guerras carlistas, e fronte a iso un dos irmáns toma unha posición. Un non quere cambiar, pero está condenado a cambialo; o outro quere cambialo, pero está limitado.

Dicides que a película é parte dese xogo entre a lenda e a realidade. Que vantaxes e riscos ten basearse na historia real? Que distancia deixástesvos a vós mesmos á hora de traizoar a realidade?

A. Arregi: Cando está baseada na realidade, a xente dá outra dimensión á historia, aínda que é só un elemento narrativo máis, porque nunca o vas a contar exactamente, porque tes que sintetizala, porque hai buracos negros… Neste caso hai pouca documentación e os buracos negros íanse a encher. Ademais, á ficción teslle que dar unha lóxica que a miúdo non ten a realidade. O material é real, pero tes que levalo ao teu terreo, tes que ser flexible e saber facer a túa historia, porque si sentes escravo dos datos podes deixar de lado a historia; e ao mesmo tempo tes que pór límites para ser honesto coa historia e co personaxe. Este exercicio realizouse de forma continuada.

J. Garaño: Hai moitos datos reais na película, moitos datos importantes que sabemos sobre o xigante, e quen lea sobre el atoparaos na película. Tamén coidamos algúns detalles: vese a reprodución dun xornal de Madrid da época, a ilustración que fixeron de Handia… Que a xente descubra que é o verdadeiro e que é inventar.

Fixestes o voso relato. Linlles que si nós non contamos a nosa historia, outros a contarán.

A. Arregi: Non só o relato dunha época, tamén esperamos que sexa un relato que contribúa ao noso cine, que se poña en diálogo con outras películas, como complemento, pero non coa ambición de ser un relato único.

J. Garaño: Está claro que pomos a nosa perspectiva á historia, e tamén está claro onde están as raíces.

E desde o voso punto de vista, nalgunhas circunstancias a película fai unha lectura política da época.

J. Garaño: Diría que os personaxes da película non teñen conciencia política, pero si conciencia social. Danse conta de que algo está a cambiar, de que hai mundos diferentes, e o que nos interesa é como afrontan eses cambios. Algúns son capaces de adaptarse á situación en función dos seus intereses e outros non teñen ningunha intención de adaptarse, queren manter o de sempre. En Euskal Herria, por exemplo, notouse a tendencia á tradición e a querer manter as cousas como están.

A. Arregi: O elemento identitario ten un gran peso na película.

A historia vira ao redor de dous personaxes protagonistas cheos de matices, unha película psicolóxica baseada na historia de dous irmáns. O traballo dos actores é fundamental nestes casos.

J. Garaño: Foi unha película moi dura para todos, porque as condicións técnicas non foron tan fáciles, e os actores tamén fixeron un gran traballo. Aínda que a película é un retrato moi amplo, o certo é que é basicamente unha película psicolóxica e é importante que se conte máis aló do que se di, para o que o traballo dos actores é imprescindible. Estamos moi contentos co resultado de todos os actores, e no caso dos protagonistas, Eneko Sagardoy [o Xigante de Altzo] é un actor camaleónico, moi físico e cunha gran técnica, que conseguiu algo moi difícil: Facer crible ao xigante Miguel Joaquín, tendo en conta que o personaxe ten unha gran evolución dramática. Joseba Usabiaga [Irmán Martin] transmite moito cos ollos a través de pequenos xestos e dálle autenticidade ao personaxe, debuxa a loita entre o que el é e o que quere ser; conseguir que os personaxes se vexan a si mesmos e os espectadores doutra maneira, iso é un gran reto. E a química que hai entre eles é moi importante, porque na película reflíctese que, a pesar de ser personaxes moi diferentes, teñen momentos de conexión, que algo lles une.

Gústanvos os símbolos e as metáforas. É o lobo de Handia a ovella de Loreak?

J. Garaño: Hai moita simboloxía, si, pero esas cousas non se contan, que cada espectador faga as súas propias interpretacións. Hai moitos detalles, gústanos expolos ao espectador, aínda que non todos os observarán. Tamén son asiduos para nós, asiduos que indican que a película quere contar algo, da sociedade, da identidade, da liberdade, do cambio, da adaptación… Tentamos non ser crípticos, pero tampouco demasiado evidentes.

A. Arregi: O xigante en si mesmo é unha metáfora para nós: a propia evolución física na película reflicte dalgunha maneira o mito que crece e transfórmase, que non pode pararse e que crece, porque o único que é inmutable é o cambio.

Pediuvos moito tempo decidir que características tería o eúscaro que falan os personaxes?

J. Garaño: Deunos algúns quebradizos de cabeza, porque non é o tratamento máis realista, pero ao final decidimos non pór aos personaxes a falar só guipuscoano, porque para empezar non sabemos como se falaba realmente naquela época. Personaxes donostiarras, navarros, costeiros… tamén falan diferentes idiomas. E fixemos algúns xestos ao eúscaro actual de Altzo. Á fin e ao cabo, seguramente non é o eúscaro máis realista, pero preferimos a naturalidade, e nese camiño contamos coa axuda de moitos.

Para rodar atravesastes case todo o País Vasco. Que importancia ten a paisaxe na película?

J. Garaño: A paisaxe e a terra teñen unha gran importancia, xa que marcan a historia e os personaxes: onde están, que percorrido fan e onde terminan. A paisaxe únenos ao universo dos personaxes, porque a contorna tamén fai á persoa.

A. Arregi: Xogar coa paisaxe tamén permite conxugar o espazo épico co íntimo.

En 80 días mencionastes o salto cualitativo da película a Loreak (en estética, en montaxe…). Esta vez tivestes o reto de dar un salto máis e de representar a un xigante. Gústavos asumir riscos?

J. Garaño: Este foi un reto para ver que o equipo é capaz de facer unha produción deste tipo, xa que tecnicamente é unha gran produción para nós. Ademais, LOREAK tróuxonos moitas alegrías e cousas bonitas, pero ao final acabamos cansos e tiñamos claro que esta película tiña que ser outra cousa, distinta. As realizacións, a forma de levar a historia… teñen outro estilo, aínda que logo nos demos conta de que hai máis conexións entre as dúas películas do que criamos; recoñecemos as cousas do noso universo, máis das que criamos.

A. Arregi: Tivemos moitos retos: Crear o século XIX de maneira convincente, traballar cos animais, imaxinar a guerra… e o propio xigante. Combinamos trucos analóxicos e efectos dixitais e cada plano e escena foi unha análise e unha pelexa, porque o que valía nun día de rodaxe talvez non funcionase no seguinte. Sempre tivemos claro que queriamos un home alto, realista e convincente, natural, non un monstro, para que o espectador entre na historia e non estea sempre pensando nas técnicas que hai detrás para conseguir ao xigante. O xigante protagonista, que desenvolverá emocións, que estará en contacto co resto dos personaxes e que ao mesmo tempo non cubrirá a historia, todo iso non foi fácil de equilibrar.

Parece que acabades coas flores cansas da película, pero a comparación vai ser inevitable. Dávos medo ou confianza o antecedente?

J. Garaño: Haberá comparacións, si, e a nova película terá outra acollida e un percorrido, pero nós estamos tranquilos, porque fixemos unha película diferente e non quixemos facer Loreak 2.

A. Arregi: Pola influencia de Loreak e polo atractivo que ten o personaxe de Altzoko Handia, notamos que hai moita expectativa, iso si. Dá un pouco de medo, si…

Enténdese dentro da filosofía que tedes na produtora Moriarti, pero alguén dirá: Xunto a Garaño traballou como director de LOREAK en substitución de Jose Mari Goenaga, e agora está Aitor Arregi.

A. Arregi: No noso caso é normal e non é un gran cambio, porque nos baseamos no traballo en equipo e fomos repartindo e cambiando roles en curtos, documentais e ficcións que fixemos desde o principio. Jose Mari está onde eu estaba en Loreak. Se ten lóxica na nosa forma de traballar, que ninguén pense que Jon e Jose Mari enfadáronse, jajaja.

J. Garaño: Aitor e Jose Mari son moi diferentes e por tanto a dinámica tamén foi diferente, pero non tivemos que adaptarnos, xa que en Moriarti traballamos xuntos desde o principio. Co tempo démonos conta de que o o noso non é un selo persoal, senón un selo de equipo: somos capaces de recoñecer a Moriarti nas nosas películas, repítense os temas que nos interesan e as formas de tratalo. Pola realización de diferentes películas, atopamos conexións e conexións entre uns e outros.

A. Arregi: Nos nosos traballos atoparás personaxes paradoxais, problemas de comunicación, identidade…

Estades afeitos á alfombra vermella e, en parte, como representantes do cine vasco, dixestes que sentides responsabilidade. É unha carga ou un orgullo?

A. Arregi: Nada de peso, orgullo. Non somos os únicos, o noso é unha achega máis que pode atraer focos nun momento determinado, pero afortunadamente hai moita xente que está a facer traballos interesantes, e si estamos a abrir portas aos que poidan vir por detrás e demostrando que en Euskal Herria hai posibilidade de facer películas, é unha alegría.

J. Garaño: Ninguén nos puxo de representante, pero é certo que as nosas películas viaxaron ao exterior e que é unha boa oportunidade para dar a coñecer a realidade, a cultura, o idioma de aquí. A pesar de que a nosa é unha pequena industria, cada vez é máis grande e diversa, e creo que no cine vasco veñen anos de moito, hai proxectos interesantes en camiño.

Ver trailer: