Poderíase pensar que non é posible facer un buraco na auga, pero foi Iñigo Aranbarri quen o conseguiu con este libro, e conseguiuno moi ben. O comezo sorprende ao lector cun suceso que pode relacionarse coa decadencia das grandes narracións: un capitán nazi suicídase nun hotel de Buenos Aires. De aí esténdense varias narracións que se sitúan en diferentes espazos de tempo.

O fío principal sitúase na época na que comezaron a baleirar os pobos (incluso os cemiterios) para encher o encoro de Itoiz, en 2003. Con todo, antes de que a auga cubra a historia, vemos a un trío que está no seu último esforzo por sacar á luz o pasado. O labor de exhumación do cemiterio corre a cargo da antropóloga forense Maite, que implicará ao xornalista Imanol e ao colaborador arxentino Óscar na tarefa de exhumación. A muller ten a forza centrípeta, pero a función narrativa só dáse a dous homes. Así, Imanol constrúe unha viaxe histórica-literario a través da historia do avó mariñeiro dos Óscar e a forma de morrer da navarra vermella Juana: Os mariños hitlerianos e a muller asasinada en Navarra nos anos 40. Con todo, nunha entrevista para rememorar os recordos, parece que o instinto xornalístico de Imanol desvanécese, e a súa cándida actitude pode danar a credibilidade. Óscar, pola súa banda, leva consigo a ditadura arxentina nun relato das dores de persecución e as invencións da memoria.

Imanol e Óscar levan o peso do pasado. Son perdedores, reconstruíndo historias de perdedores. Os problemas que xorden no intento de reescribir a historia mostran até que punto é unha tarefa complexa. Con este propósito, Óscar cuéstionase que ten que ver o pasado coa verdade.

Os recordos e as reflexións van abrindo camiño na novela, como a auga. A medida que se vaian coñecendo estas reflexións dos personaxes, aparecerán os seus aspectos perversos, así como outros problemas sociais, históricos e familiares. Pero ese agridoce equilíbrao o dulzor da prosa de Aranbarri. Non só polo excelente uso do eúscaro, senón tamén polas referencias artísticas que se dan ao longo de toda a narración e as relacións semánticas entre os recordos.

Neste escuro contexto, coa intención de ocultar a verdade, alguén rouba a Imanol a súa Mont Branca como invitación a deixar de escribir. Con todo, si o xornalista, historiador ou creador literario ten armas, iso é bolígrafo. Si non, que llo pregunten a Iñaki Abaitua, que acabou en once pasos.