Foi un día de verán que está a piques de terminar. Pasaba o día en Gernika. Xunto a min había un mozo paseando e vimos na praza do centro do pobo un monumento dedicado a Joxemari Iparragirre, un deses retratos escultóricos de bronce. “Por suposto –dixen–, Gernika ten que expresar o seu agradecemento á urretxuarra”. Pareceume que non o comprendía, e engadín: “Porque escribiu a Árbore de Gernika deulle fama ao pobo”. E entón deime conta de que non tiña moita idea nin quen foi Iparragirre, nin que di a canción Gernikako Arbola, nin nada…

Gustaríame atribuír esa ignorancia ao descoido dun mozo inxenuo, pero era o que aprendera no modelo D, que obtivera boas notas e tiña curiosidade, polo que é de supor que todos os que aprenderon con el saberían igual ou menos desas materias. Púxenme a lembrar: eu aprendín en castelán, na rúa tamén había ambiente castelán e, con todo, non me acordo como, cantaría sen moito problema os comezos das cancións máis famosas de Iparragirre: “Na Mocidade”, “Civillak esan”, “Ume eder bat”, “Zugana Manuela”, “Trapu zaharrak”, “Velaquí que son”… Non porque eu era especialmente amante da canción: por algunha parte estaba no ambiente, ou os ouviriamos na radio, ou non o sei.

Non se trata de Iparragirre. Non importaba que enviase a súa guitarra ao cu dun can. O problema é que, na miña opinión, nas últimas décadas a escola ensinou euskera en gran parte de Euskal Herria; que a escola tamén ensinou euskera, si, pero que se deixou de lado, en gran medida, a transmisión da cultura vasca; preocupámonos de que as novas xeracións puidesen ser euskaldunes (que tipo de euskaldunes, é outra cousa, e diso tamén hai que reflexionar e queixarse), pero (case) a ninguén se lle ocorreu, non só a ser vasco, senón tamén euskaltzale.

Non son experto en temas educativos. Non sei exactamente o que din os currículos que se deron nestes anos, nin como se tratan estes temas nas escolas públicas, ikastolas ou cristiás. Pensándoo máis profundamente, eu boteille a culpa á escola, pero quizá sexa a de toda a sociedade: a dos medios de comunicación, as institucións, as colectividades e os grupos populares e a dos sabios como eu.

En calquera caso, paréceme que o amor popular (si perdóaseme a palabra cursiva), a falta de cultivar a identidade e a identidade, ten que ver co descenso que constatamos no uso da lingua, coa falta de apego que sentimos entre nenos e novos, co sentimento de frustración que tamén temos os adultos.

O canto do glu-glu glu glu glu glu glu evocaranos non o eloxio da vida, senón o último suspiro dun mergullador.