“Non somos os ecoloxistas os únicos que estamos preocupados polos danos á saúde que poden ocasionar os produtos cosméticos, os científicos tamén están a dicir que hai que estar atentos aos contaminantes hormonais. No Estado español hai algúns dos mellores investigadores do mundo que estudan os contaminantes hormonais. Chama á Universidade de Granada”. Kistiñe García é membro de Ekologistak Martxan e xestiona a web sobre contaminantes hormonais www.libresdecontaminanteshormonales.org. Como pesticida se dedica á cosmética.

Chamamos a Mariana Fernández, doutora en Ciencias Químicas e investigadora do Centro de Biomedicina da Universidade de Granada, para preguntarlle si non estamos a pór en risco a saúde ao manipular produtos cosméticos, ao pintar as uñas, ao botar o vapor, ao hidratar a pel, ao coidarnos e embelecernos. Fernández cre que algúns dos compoñentes químicos utilizados en cosmética son moi preocupantes, xa que poden afectar o sistema hormonal, xa que son contaminantes hormonais. Os investigadores relacionaron estes compoñentes cos seguintes riscos: problemas reprodutivos e de desenvolvemento, enfermidades metabólicas (obesidade, diabetes), problemas de inmunidade e sistema neurolóxico, problemas de tiroides, e cancro. A científico fala da relación entre os compoñentes derivados do petróleo e os riscos para a saúde, xa que é difícil demostrar que os contaminantes hormonais provocaron algún dano. É difícil de demostrar e ademais os danos aparecen a moitos anos, até 20 anos antes de que aparezan as consecuencias. En ocasións, os danos maniféstanse na descendencia de quen han interiorizado os contaminantes hormonais, e non en quen os utilizaron.

Vivimos baixo a influencia dun grupo de produtos sintéticos (moito máis alá da cosmética) e Fernández cre que as súas características tóxicas non son ben coñecidas e non foron investigadas. Non coñecer non significa que non sexan prexudiciais. Outra cousa é que o científico cre que a actitude é inxenua, pensar que cada compoñente químico vainos a afectar por separado. Analizar os efectos que poden producir os compoñentes químicos entre si. Isto é o que chaman influencia cóctel. Por tanto, considera que a medición do risco dos compoñentes químicos por separado é de mala intención e inxenua.

Como elixir un hidratante seguro?

Fernández deunos o seguinte exemplo. A Axencia Europea de Produtos Químicos decidiu incluír ao Bisfenol A na lista de “compoñentes moi preocupantes”. Foi unha decisión difícil e tiveron que realizar numerosos traballos científicos para demostrar a relación entre este compoñente e os problemas de saúde. Tede en conta esta especificación, puxérona na lista de “ingredientes moi preocupantes” para o ser humano, non a prohibiron. Por tanto, queda en mans do fabricante continuar utilizando o compoñente, limitar o seu uso ou deixar de utilizalo.

É moi difícil demostrar o efecto prexudicial que teñen os compoñentes sintéticos sobre o noso corpo, con frecuencia as consecuencias aparecen ao longo de varios anos, cando se consideran perigosas ponse en “lista negra” e déixase a decisión en mans do fabricante... Con tanta incerteza, como vai elixir o consumidor pintar os beizos que non lle danen a saúde? Por que vai comprar o hidratante que está no andel superior e non no inferior? Preguntamos a Kistiñe García se temos que ler e analizar a lista completa de ingredientes do champú para decidir si comprámolo ou non, e por suposto, si temos que facer un curso para coñecer os ingredientes: “Non podo aconsellar iso, non podemos andar así, ás veces as listas son moi longas e necesítase unha lupa para ler. E outra cousa é ter en conta que non é posible evitar todas as consecuencias sanitarias que se derivan dos produtos sintéticos. Preguntáchesme polos cosméticos, pero vivimos rodeados de ingredientes sintéticos, aí están as pesticidas e os plásticos. Poño un exemplo: podes facer un gran esforzo na procura dun hidratante que non teña ingredientes sintéticos e poida que os seus envases plásticos teñan contaminantes hormonais”.

En 2015, a Universidade de Berkeley e a Clínica Sanitaria de Salinas Valley levaron a cabo unha investigación con adolescentes mulleres en EE. Comprobouse que de media se utilizaban 17 cosméticos ao día e que como era adolescente estaba a desenvolverse o seu sistema hormonal, o que lles facía máis vulnerables aos contaminantes hormonais. Os cosméticos habituais foron retirados durante tres días e obrigóuselles a utilizar os que non tiñan parabenos nin ftalatos. Na análise de ouriños observouse que os parabenos de metilo e propil descenderon un 44% e un 45%, os metabolitos do dietil ftalato un 27% e os de triclosán e benzofenona un 36%.

García, membro de Ekologistak Martxan, recomendounos que non nos volvésemos tolos na elección e deunos instrucións para comprar os cosméticos máis naturais e seguros que poidamos. Centrarse nos primeiros 4-5 ingredientes dos produtos. Entre eles atópase aproximadamente o 90% dos ingredientes do produto. Nos primeiros postos, canto máis ingredientes sintéticos, maior risco e incerteza temos, canto máis ingredientes ecolóxicos temos no podio, máis seguro é o produto. Existen aplicacións para o teléfono móbil para ler e analizar os compoñentes dos produtos (ver no cadro as apps ThinkDirty e Ingred). Podemos realizar este tipo de exercicios achegándonos aos andeis de calquera comercio. Aínda así, segundo García, temos máis opcións de comprar produtos máis seguros nas tendas de cosmética natural, como nas de herba. En calquera caso, García recomendounos facer o maior número de cosméticos posible en casa, porque é o máis seguro e barato, aínda que temos pouca experiencia na elaboración de diversos produtos (maquillaxe, desodorizante...). García subliñou que nos últimos anos a xente empezou a facer en casa hidratantes, para protexer os beizos e xabóns. Os produtos moi similares pódense comprar na tenda, pero non saen a tan bo prezo.

E si utilizamos o feito en casa?

Garbiñe Larrea é naturópata (na federación de naturopatas FENACO, co número 4131) e especialista en herbas e cosmética natural. Preguntámoslle si o seu cliente é xente preocupada polos riscos dos cosméticos sintéticos. Máis que xente con conciencia, dinos que ten un cliente con problemas de saúde. Moitos teñen problemas de pel, desde o menor até o cancro. Cóntanos algúns exemplos. Unha nai confesoulle que era un apaixonado da hixiene e que os nenos estaban ben provistos de xel, champú, colonia e crema. Os nenos tiñan problemas de pel. Pediu ao seu pai que lle fixese unha proba sinxela: retirar todos os produtos que utilizaba e utilizar un ou outro dos que el recomendáballe. Os problemas da pel desapareceron. Recomenda probar os pastos, evitar a cosmética sintética e experimentar cos producidos con ingredientes naturais, xa que observou que nalgúns problemas superficiais a situación cambia de negro a branco.

Imparte cursos de cosmética natural e moitos estudantes pídenlle que faga cosméticos e que venda. Non ten intención de abrir a tenda, non quere vendela, quere facer o que viu en casa nas casas de hoxe, é dicir, facer un mesmos xabóns, ungüentos, etc.: “O xabón que faciamos en casa entre os familiares, aprendín a facer cremas aos 8 anos. Agora a xente está disposta a comprar produtos naturais, pero eu aposto pola adaptación persoal. Quero que aprendan o maior número de xente posible. Colleita e elabora cosméticos no tempo libre. Algúns nos din que somos hippies, pero é simplemente repetir o que fixeron os nosos maiores”. Desta forma evítanse os riscos dos cosméticos sintéticos, que son moito máis baratos en casa que os cosméticos naturais da tenda.

Quedáronnos na memoria dúas expresións do pasteiro: “O uso da cosmética sintética estamos a pagalo” e “si non podes comer, non o fagas”.

Como elixir unha crema solar sen contaminantes hormonais

O risco de sufrir o maior dano por contaminantes hormonais é o das embarazadas e os nenos. No caso da crema solar, os compoñentes (tóxicos ou non) pasan da pel ao corpo e no caso da embarazada acumúlanse na placenta e no útero. Un estudo realizado no hospital barcelonés de Sant Joan de Déu revelou que as embarazadas presentaban 500 veces máis tóxicos do que se esperaba. O recentemente nado pode ter problemas de desenvolvemento ou pode sufrir consecuencias (esterilidad ou cancro) moitos anos despois. Do mesmo xeito que as embarazadas, son os nenos os que están expostos a riscos. O neno crece e as hormonas teñen unha gran importancia.

No mercado cada vez hai máis cremas solares máis seguras e saudables. Os vendedores déronse conta de que os compradores están preocupados e que cada vez elixen os produtos con máis coidado. En Dinamarca, o Consello de consumidores de Think Chemical analizou 66 cremas solares e un 40% non tiña contaminantes hormonais.A lista completa está na rede. Aínda que a maioría só véndense marcas internacionais en Dinamarca. Na base de datos Enviromental Working Group analizáronse 750 cremas solares e clasificáronse en función do seu grao de toxicidade.

Nas webs ou conversacións que nos advirten dos riscos dos contaminantes hormonais, o consello básico para o sol é buscar a sombra se é posible ou evitar a exposición ao sol durante as horas centrais. Que opcións ten o que queira facer o contrario para evitar cremas solares con compoñentes derivados do petróleo? Na cosmética natural hai dúas maneiras de pór un filtro ao sol. Por unha banda están os filtros biolóxicos, os aceites de xermes de karite, frambuesa e trigo. Con todo, estas non teñen o mesmo nivel de protección que as cremas convencionais e son de curta duración. Doutra banda, existen filtros físicos. Adóitanse empregar óxido de zinc, mica e dióxido de titanio. Con todo, a Axencia Internacional para a Investigación do Cancro (IARC) incluíu a este último na lista de potenciais xeradores de cancro.

A industria cosmética sabe que o comprador non comezará a ler a lista de ingredientes de letra pequena de cada bote de crema solar. A miúdo necesítase unha lupa e un gran coñecemento sobre os compoñentes tóxicos e cales non. As organizacións que alertan dos riscos dos contaminantes hormonais aconsellan a procura de produtos etiquetaxes que indiquen que a cosmética é ecolóxica. O vendedor que utilizou algunha destas etiquetas tomouse o traballo de conseguir a etiqueta para os seus produtos.

Aínda que dixemos que non aprenderemos de memoria os compoñentes perigosos, os máis habituais e que convén evitar polo si ou polo non son:
- Benzofenona 3 e 4 (BP-3 e BP-4).
- Alcanfor 4-metilbenzilideno (4MBC).
- Etil exil metoxizinamato (é un filtro físico pero relacionado con problemas de saúde) .
- Ftalatos de metil parabeno e etil
parabeno (DEP, DINP, DEHP…).
- Butilhidroxitolueno (BHT), aromas, mosquetas sintéticas, aceites minerais.

Orgánico, natural, ecolóxico… Si, seguro?

A enquisa foi realizada pola Soil Association do Reino Unido. Preguntou aos consumidores sobre con que asociaban as palabras “natural”, “ecolóxica” ou “orgánica” nos cosméticos. O 76% dos participantes opinaba que os produtos que mostraban estas palabras tiñan un certificado ecolóxico emitido por unha asociación independente. Os consumidores crían que se estaban comprando produtos sen tóxicos e que se estaban utilizando para iso.

Do trece produtos analizados, nove eran máis caros que os suplentes ecolóxicos. É dicir, dicíase que eran “ecolóxicos” e vendían o produto máis caro.

O 69% dos participantes na concentración opinaba que o uso deste tipo de palabras é ilegal. Con todo, non é ilegal, xa que, aínda que en pequena cantidade, estes produtos conteñen algún compoñente ecolóxico. Ademais, o uso destas palabras non está regulado.

A asociación británica localizou nestes produtos compoñentes tóxicos, declarados o Dez Temidos, que foron retirados do Reino Unido. É dicir, sendo estes ingredientes nunca obterían o certificado de ecolóxico. Velaquí tres exemplos do Dez Temibles:
- O produto da marca Aloe Pura utiliza a expresión “Aloe Beira orgánico”. A diferenza do retinol natural, contén unha palmitato retinol artificial, un tipo de vitamina A. Aconséllase non utilizala durante o embarazo, xa que pode superar a dose diaria de vitamina A e causar malformacións no feto. Tamén pode producir contaminación no medio ambiente.
- “Organic suncare” (orgánico solar) di, pero no produto atopáronse tres compoñentes da lista de dez medos: octinoxato, homosalato e octisalato.
- A habitación da marca Rituals indica que contén argán e aceites orgánicos de eucaliptus. Non é mentira se o ten, pero o comprador pode entender que todo o produto é orgánico. O problema é que en 28 compoñentes os aceites están 11º e 12º, é dicir, o dez compoñentes anteriores están en maior cantidade.

O 72% dos participantes dixo que si soubese que algunha marca usaba ese “falso verdor” perdería a súa confianza nesta casa.

A Soil Association ten como elementos terroríficos os seguintes:
- imidazolidinil urea
-
octokrileno - PEG-7; PEG-12; PEG-40;
PEG-200) -
polyquaternium-7 - polisorbato 20
- vermello artificial
17-26100
- octinoxato
- octisalato
- retinol palmitato