A traxectoria de Aroa Arrizubieta Barredo pode tomarse como exemplo para explicar a traxectoria docente de Bertsozale Elkartea no traballo da canteira: “Uxue Diaz de Cerio vén ensinar bertsolarismo á ikastola Armentia, en 5º e 6º de Primaria, cada 15 días. Aí coñecín o verso. Logo pregunta quen quere empezar na escola de bertsolaris, na mesma ikastola pero ao mediodía, para traballar máis. Nesa escola de bertsos empezamos uns 14 alumnos e dous seguimos”. Despois de coñecer o bertsolarismo na escola, comprendeu o que recibira en casa: “Aitita é de Lekeitio e sempre cantaba bertsos vellos. Crin que era unha canción e non chamoume a atención. Cando explicaron o bertso na ikastola, entón relacioneino todo e sentín máis proximidade”.

A Asociación Bertsozale Elkartea (colonias, encontros...) complementa con actividades de lecer o traballo que se realiza no ensino regrado e na bertso eskola, e como exemplo dese traballo de lecer pódese considerar a traxectoria de Oier Arbina Badillo: “Na nosa familia somos dous curmáns os vascos. Os amigos da cuadrilla empezaron na bertso eskola, pero eu non podía ir. Tras a final escolar de Álava celebráronse os encontros, quedamos durmidos en Ubidea, coñecín á xente, fixemos unha moi boa relación e desde entón falo no mundo do bertsolarismo. Empecei aos 18 anos na escola de bertsolaris da Llanada, con Oihane Perea como profesora e aos 19 xa empecei a ensinar”. Hoxe en día traballa de profesor, imparte a bertso eskola da ikastola Armentia e a da Llanada en Salvatierra. Tamén é monitor de Bertso Udalekuak.

Saúdo do campión (na web bertsoa.eus pódese ver o vídeo)

Grazas aos de Muxika por
tratar así a
vós tamén me sentín como nun
campamento.
Non
podía ser doutro xeito para a familia, para os compañeiros de clase.
E que todos os que nos criticaron
fódanse!
Un alavés fíxose coa
txapela de Euskal Herria!

Arrizubieta: “Quería deixar claro que son alavés porque escoitamos moitas veces os comentarios: Gañou o Campionato de Álava, pero o de Álava, entre cinco bertsolaris non era difícil...Oh, non! Quixen dicilo”. Lousa: “Cantou os dous últimos puntos por boca dos alaveses. Sempre tivemos que escoitar que en Álava o bertsolarismo non é do mesmo nivel... mentres estamos a facer un gran traballo é difícil de levar, sempre se fai un comentario con humor, pero se fai. Por iso lanzou moi ben os dous puntos que levaron ao final da txapela, xa que foi histórico. Aínda non nos damos conta do que conseguiu”. Arrizubieta: “Esta vitoria non é só miña, é de todos os alaveses, porque podería ser calquera outra persoa. Temos o nivel e todo o traballo de fondo é a clave. Eu sempre adestrei en Álava e cos alaveses. Os meus referentes en bertsos son os máis próximos: Os profesores Peio Ormazabal e Oier Arbina, Iñaki Viñaspre, Xabi Igoa, Paula Amilburu, Izar Mendiguren, Oihane Perea... “. O que traerá esta txapela está por ver, pero Arrizubieta querería: “Gustaríame que grazas a esta txapela valorásese máis Álava, que empezasen máis xente cantando bertsos en Álava, que vexan que eles tamén poden chegar lonxe...”.

O bertsolarismo no ensino regrado: un traballo difícil pero produtivo

Arrizubieta relatou que o bertsolarismo trabállase sobre todo a través dos xogos na materia de bertsolarismo dentro do centro. Lembra o conto de Bambi que puxeron en verso. “Pero moitas veces non hai ganas especiais por parte dos alumnos, ten que ser bastante difícil dar esa clase”. Arbina lembra que coñeceu o bertsolarismo grazas á lección que Iñaki Viñaspre deulles no instituto: “A miña cuadrilla era castellanoparlante e bastante especial, con eles non se podía dar clase, eramos nós os que sacaban o balbordo na liña de atrás”. Arbina é actualmente profesora, e a ela correspóndelle agora xestionar aos alumnos: “Agora reuniuse un grupo moi bonito en Armentia e estamos moi ben, teñen un bonito katxondeo entre eles e, por tanto, a clase vai soa. Até agora foi máis irregular”. Na materia de bertsolarismo de ensino regrado, Arrizubieta di que os bertsos escríbense sobre todo, e que as rimas se traballan a través do xogo. Arbina explicou que utiliza estas horas de clase para traballar outras cousas ademais do bertso: “Traballamos a expresividade, coas palabras podes dicir unha cousa pero xusto o contrario, traballamos as ideas”.

Describiu moi ben a percepción que tiñan os seus compañeiros e compañeiras respecto ao eúscaro e ao verso: “Nas clases apenas se ouvía o eúscaro... En clase somos dúas de cada 25 alumnos os que en casa falamos en eúscaro e na rúa sempre tentamos facelo en eúscaro. Os seus compañeiros ven o bertso coma se fose só cousa dos vellos vascos, coma se non fose o seu mundo, e éo”.

Arbina, quizais porque coñeceu máis centros, describe doutra maneira a realidade de Armentia: “Flipé con esta ikastola. É moi euskaldun. Hai centros que traballan o eúscaro, pero isto vive en eúscaro, téñeno como base, considerárono normal. Nótase a nivel de eúscaro e a maioría dos alumnos coñecen o bertsolarismo antes de comezar a lección, vese que tamén o recibiron de casa”.

Adestramentos

Ademais da materia de bertsolarismo en horario escolar, reuníronse dúas veces á semana na ikastola Armentia para traballar a bertso eskola ao mediodía. Ademais, en Vitoria-Gasteiz, no Centro Amaia, reuníronse semanalmente alumnos de diferentes pobos, con Peio Ormazabal como profesor: Xunto a Arrizubieta marcaron o de Vitoria Xabier Antia, o de Murgia Unai Anda e o de Ilarduia Markel Yoyer.

E para preparar a final escolar de Euskal Herria, Arrizubieta e Aitor Ugarte reuníronse semanalmente en Aramaio (Araba), con Arbina á cabeza de carreira. Ela contou o adestramento que lles puxo: “Díxenlles desde o primeiro día que non traballarían nada técnico comigo, que xa son mellores que eu. Ao principio faciámolo en libre para quentalo, logo faciamos algún oficio... Esforzámonos en imaxinar ben o papel que lles pide o tema, para que entren na pel. Tamén traballabamos o tema de onde tomalo, cantando de dúas maneiras ao mesmo tema... tamén facemos bastantes bobadas de xogo”, engadiu, rindo. Arrizubieta agradece que se traballou sobre todo a comunicación non verbal: “É necesario tanto para o campionato como, sobre todo, para a praza. Nas prazas queres chegar á xente, non ao xuíz”.

Foto dos bertsolaris máis novos de Álava

En Araba pedímoslles que fixesen unha foto dos nenos e nenas que cantan bertsos e Arbina así o contou: “En Mendialdea hai bertso eskola, en Lautada tamén, en Gasteiz, en Aiaraldea, nA Rioxa... En toda Álava hai escolas de bertsolaris. Pero non hai moitos bertsolaris nos máis novos, proba diso é que este ano se celebrou a final en directo no Interescolar de Álava, sen eliminacións. A ver se agora se anima máis xente”.

Arrizubieta puxo en valor os encontros para coñecer a outros bertsolaris mozos alaveses e reforzar as súas relacións entre eles: “O ano pasado oito bertsolaris xogamos a eliminatoria do Campionato de Bertsolaris de Álava, seis deles para pasar á final. Despois da eliminatoria quedámonos co fin de semana. Aí sentín outro ambiente, empezas a falar máis coa xente, e de aí xurdiu o grupo da nosa escola de bertsos de Gasteiz. Este ano estamos a tentar organizar un novo encontro para fortalecer as relacións e que haxa máis xente no bertsolarismo”.

Aprendendo a coser a territorialidad nas colonias de bertsos

Os alaveses teñen contacto a través de encontros e os bertsolaris máis novos de Euskal Herria teñen unha relación grazas aos campamentos de bertsolaris, “e sentiuse na final escolar de Euskal Herria” di Arbina: “Na final había 13 bertsolaris, e a maioría deles foron os meus fillos nas colonias de verán. Teñen un ambiente de cuadrilla entre eles”.

Na despedida do campión, Arrizubieta mencionou os campamentos e tirou a pelota: “As colonias de bertsolaris son a mellor semana do ano. A xente é moi próxima, son outras como ti. Compartimos a maneira de entender o mundo, curmá a actitude de repensar todo. Vivir unha semana en eúscaro é grande para min, se falas en castelán míranche mal, e eu quero vivir así”. Arbina conta que os monitores tamén gozan: “Eu traballo no bar de Agurain e esa semana tómome a festa para ir ás colonias de verán. O microclima que se crea é especial, a xente é marabillosa, non é só un ambiente euskaldun, os tabús que están ao aire libre tómanse, cando entras nese microclima non queres saír, é un espazo respiratorio que non atopas ao longo do ano”.

Prazas de bertsolaris en Álava

Arrizubieta e Arbina agradeceron expresamente o traballo que está a realizar a asociación Arabako Bertsozale Elkartea para a creación de prazas, así como as actuacións dirixidas aos mozos e o proxecto Altxa Kopla hori. Arrizubieta contou así: “Estiven con Izar Mendiguren, Julen Zulaika e Asier Otamendi no último programa. Somos de idades moi diferentes pero o programa foi ben, collendo un lado de cada un creouse algo bonito. A min iso fáilleme moi enriquecedor, non temos mozos por unha banda e adultos por outro”. Arbina conta que cando eles empezaron a cantar bertsos non había tantos programas para os máis pequenos como agora: “A asociación Arabako Bertsozale Elkartea puxo moita forza na creación de programas, no traballo da canteira e agora veñen os froitos. É de agradecer, traballan en silencio, pero se nota moito, houbo un gran cambio”.

Preguntado por si o bertso ten cabida nos movementos populares, Arbina diferenciou que algúns o inclúen como recheo porque o bertsolarismo é cultura, “déixanche cantar nun escenario mentres hai outras dez mil cousas” e valorou que outros organizan iniciativas propias: “En Vitoria a salsa de bertsos móvese moito agora”. Reivindica que as prazas de Álava teñen carácter propio: “En Álava o bertsolarismo non foi moi ‘serio’. Nós iamos co bombo a escoitar os campionatos do Campionato de Álava. As sesións da praza do machete adoitan ser serias, pero as das festas adoitan ter outro ambiente. Hai un gran Katxondeo nas nosas actuacións de bertsolaris en xeral”.

Mirando cara adiante

A partir desta idade, tocaralle a Arrizubieta cantar nos premios, nun recuncho de Euskal Herria e noutro. Arbina confía en que uns anos máis tarde, nas actuacións ordinarias de bertsolaris de Euskal Herria, os alaveses tamén cantarán.

Cada un deles debuxou o seu soño no bertsolarismo nun futuro próximo. Arrizubieta: “Como afección quero manter o bertso, pero non quero que sexa o bertsolarismo, estou a gusto nas danzas vascas, tocando a txalaparta... A min o bertsolarismo axúdame a desconectar, é como unha vida máis, vaise á escola de bertsos e en canto entras estás contento, e ao saír volves á rutina”. Lousa: “O meu obxectivo é chegar a semifinais no Campionato de Álava, xa que nas dúas últimas quedei a un punto. A partir de aí o bertsolarismo dáme moito e seguirei sendo profesor e monitor”.