Antes de vir á actualidade, analizaches a Nova Canción Vasca e a RRV dos anos 60. Teñen as mesmas características.

Son estilos moi diferentes, pero teñen tres características comúns. A vangarda contracultural do momento, Bob Dylan, etc., e o punk tamén trouxeron aquí a vangarda do seu momento; os dous movementos de carácter contracultural; e o terceiro elemento é o eúscaro ou a conexión cultural con Euskal Herria. No caso do punk a conexión do idioma non é tan evidente, pero si había unha tendencia a relacionarse co vasco. Co tempo, eses espazos alternativos e a conexión co eúscaro fixeron o seu camiño, pero o que menos se desenvolveu foi a conexión coas vangardas musicais.

O que a vostede chámalle a atención é isto: A diferenza doutros países europeos, en Euskal Herria escoitouse durante anos o mesmo tipo de música.

Si, vin que durante 25 anos tivemos o mesmo tipo de música en espazos alternativos, e ademais, cada vez achegábase menos xente. Vendo que non era así noutros países, entráronme ganas de analizalo e desenvolvino como traballo de fin de máster. Despois, unha vez comezada, desenvolvín máis na tese, e logo resumino outra vez para facer o libro. A miña opinión cambiou neste camiño e tamén a realidade. Nos últimos cinco anos producíronse moitos cambios, sobre todo nos txosnas.

En nome da transgresión, foron culturalmente conservadores algúns dos ámbitos?

Leire López exprésao moi ben. Dicir as mesmas cousas durante 20 anos a un mesmo ritmo non é transgresivo. Esas mensaxes perderon a capacidade rupturista e política que tiñan no seu momento, até o punto de ser “refráns” buxán. É curioso esa fixación que se deu en espazos e festivais alternativos, para menosprezar outros estilos e a súa capacidade transformadora.

Por outra banda, é certo que a tendencia á retromanía, á música antiga, é hoxe un fenómeno universal. Pero aquí pasou máis, estivemos instalados nesa retromanía. Ao redor da RRV construíuse toda unha identidade e por iso mantívose forte. Repetimos os mesmos esquemas en nome da transgresión, e cando se crearon outros elementos transgresores habemos desenvolvido condutas contrarias aos mesmos. Mantivemos un canon para ser rompedor: rockeiro, masculino… Custou moito darlle a volta a iso.

Así se entende, entre outras cousas, o difícil e tardío camiño que percorreu a música electrónica no País Vasco. Desde aquí menciona o exemplo de At no libro.

De aquí o caso de At é moi significativo. A outros grupos electrónicos lémbraselles que son hedonistas e non o teñen, que teñen que ver coas drogas, que non reivindican… Pero Hemendik At era en eúscaro, infestado de reivindicacións dunha liña abertzale… E, con todo, esa exclusión existía, que viña ao lado estético. Construíuse un canon rockeiro, que ten dúas liñas: un hard rock metalero, ao estilo de Berri Txarrak, e outro de instrumentos de aire, ao estilo de Betagarri. O que estaba fóra non foi aceptado. O boicot fíxose desde moitos organizadores e circuítos alternativos, pero tamén desde algúns sectores do público. De aquí no caso de At, había moita xente que gritaba “isto non é o noso estilo”.

Con todo, cando se abriron as portas ao tipo de música que se escoita en bares ou txosnas, abríronse sobre todo á música comercial.

Iso é o que pasou, si. Cando se deron conta de que cada vez se movía menos xente, xa que era tarde para facer unha reflexión cultural, compraron un produto comercial de moda. En lugar de tirar das vangardas, recorreuse á lóxica comercial para atraer á xente e salvar o campo. Tanto en bares como en txosnas. Ao mesmo tempo, é certo que o rap e a música electrónica tamén están a empezar a ter o seu sitio.

Supoño que iso é o que fixo que eses espazos que perdían o seu carácter contracultural se derriten aínda máis.

Si e non. É certo que os ámbitos dunha comunidade estaban a converterse, cun carácter cultural moi definido, e iso rompeuse en parte. Pero nesta ruptura introducíronse dous elementos: por unha banda, conseguiuse converter en espazos máis universais, sacrificando un carácter cultural que deixou de ser transgresor. Doutra banda, isto permitiu que haxa máis xente relacionada con estes ámbitos alternativos. Tamén serviu de cebo.

Non é preocupante que a vangarda cultural non teña cabida nestes espazos?

Non tanto. Cando a cultura de masas era homoxénea, facer unha revolución polo camiño da estética e da cultura era moi potente e importante. O punk fíxoo, o movemento skin… Incluso politizando unha identidade esmagada, producíase un gran choque. Hoxe en día, en cambio, a lóxica cultural dominante cambiou: o que impulsa é a pluralidade e a pluralidade, polo que agora esas reivindicacións e actitudes non teñen a mesma forza que antes. O sistema tómao como forma de vida ou consumo, como gusto. A cultura e a estética como ferramentas non son tan revolucionarias. Non quere dicir que non sexan importantes, pero en gran medida perderon a capacidade de ser rompedoras.

Neste sentido, os cambios producidos nestes espazos contraculturales ou alternativos deben desdramatizarse. É verdade que foi unha elección inconsciente aceptar a música comercial para encher a caixa, pero iso non quere dicir que sexa unha elección equivocada.

Non hai, entón, correntes que poidan considerarse rompedoras?

Non, non hai unha estética musical ou cultural que sexa revolucionaria. O revolucionario é, sobre todo, unha forma de facer e de organizar. Como e non tanto que. A cuestión non é a música electrónica si ou non, as mensaxes reivindicativas si ou non… A cuestión debería ser a forma de organizarse, si relaciónase coas grandes discográficas ou non, que actitude teñen os grupos cos organizadores…

Doutra banda, cando o modelo cultural predominante propiciaba a uniformidade, rompeu creando tribos diferentes. Hoxe en día, en cambio, busca a diversidade e a fragmentación, tanto na cultura como noutros ámbitos. Si agora a música ten un sentido revolucionario, é a capacidade de construír e desenvolver comunidades sólidas. Por iso digo que os cambios nos txosnas non son tan dramáticos.

O feminismo, polo menos nos espazos alternativos, adquiriu unha presenza e unha forza que antes non tiña. Hai algo diso na música? Analizouno?

Nos anos 80, a pesar de que o punk está relacionado coa teoría queer e proporciona recursos para romper cos roles de xénero, isto non ocorreu. Os nosos punkis foron moi rebeldes e heteronormativos. Doutor Desexo pode ser unha excepción da época. Apenas había mulleres, As Vulpes, Belladona e moito menos. Desde entón, no mundo do rock, a presenza das mulleres sobre o escenario foi moi escasa, e non digamos nada detrás, como organizadoras e técnicas. A música electrónica e o rap arrincaron con forza algunhas mulleres, As tea Party, A Basu… Pero nos espazos alternativos durante anos impúxose unha estética moi masculina, e moitas veces as mozas que entraron tiveron que dar continuidade a esa estética. Nos últimos anos empezou a coidalo cando se programa. Por unha banda, programando grupos de mulleres, e por outro, excluíndo aos grupos que realizan estas estéticas e performances “machistas”.

Outro tema espiñento é o da lingua. Na década dos 80 tamén había moitos grupos en castelán, pero posteriormente castigáronse as tendencias cara ao inglés ou o castelán (Lin Ton Taun…). Hoxe en día, con todo, son moitos os grupos locais que comezan a utilizar o inglés, e a acollida que ten esa tendencia tamén cambiou.

Si, na década dos 80 había moitos grupos que se dedicaban ao castelán. Nun principio non foron aceptados como grupos vascos, senón que aparecían como conxuntos modernos en Egin, por exemplo. Pero o movemento era moi potente e a partir da “Marcha e loita” a situación cambiou, e ese recoñecemento propiciou cambios nas seguintes xeracións. Na década dos 90, con todo, o eúscaro foi a lingua principal, e ao redor diso houbo un compromiso militante, tamén un orgullo. En consecuencia, as tendencias cara ao inglés ou o castelán estaban mal vistas; aí temos a campaña de boicot que sufriu o grupo Lin Ton Taun.

Hoxe en día, é verdade, cada vez son máis os grupos que utilizan o inglés. Por parte do público tamén cambiou a acollida. Os músicos falan moito de estilo e de facilidade para compor, xa que o inglés é máis monosilábico. Hai outras cuestións detrás. Por unha banda, unha certa ruptura estética co rock en eúscaro das décadas pasadas. Doutra banda, existe outro fenómeno xeral relacionado coa institucionalización. En moitos sectores o eúscaro dáse por garantido e non se vive de maneira tan urxente.