A canción Haurtxo ederra berce ten unha historia moi travesa. A melodía é coñecida desde tempos inmemoriais, como a I. Na Gran Guerra, por exemplo, os soldados franceses cantaban a modo de marcha militar, cun ritmo marcado e vivo.

Gabriel Olaizola, mentres preparaban a organización de Saski Naski en Donostia, cambioulle o ritmo e, a proposta do hondarribitarra Txomin Sagarzazu, retívolle as palabras do seu irmán Klaudio. Radio San Sebastián ofreceuse por primeira vez como PNV 8 no programa Os martes euskéricos, harmonizado polo irmán de Gabriel José. Pebida Enbil nunha soa voz e acompañada por un coro de oito homes, o Otxote.

A canción tivo un éxito inmediato.Usárona en Saski a partir de 1928 e Eresoinka (*), ademais de dedicala aos programas, gravouna en disco, sendo a única Pebida Enbil.

* * * *

Na novela Martutene, outra das cancións que Ramón Saizarbitoria menciona en numerosas ocasións tivo un camiño parecido: quedou calado.


Silenciosamente
atópanse silenciosos sobre os altos, vales e bosques.
Non se ouve nas
montañas nada de
plumas brandas, salvo o berro da lechuza, que se fai sentir orgulloso.escondíase.

(*) Este ano cúmprense 80 anos da creación de Eresoinka. Estas liñas en honra dos que a puxeron en marcha.

Antigamente os bertsolaris utilizaban con frecuencia este son, coñecido tamén en toda Europa. Xenpelar estendeuse polos séculos XIX e XX para cantar versos dedicados ao martirio de Santa Bárbara. O pelirrojo Txomin Sagarzazu volveu retocar os versos superiores do seu irmán. Abriuse entre a multitude. Nos anos posteriores á guerra, José María Zapirain, profesor de música do Seminario de Vitoria, encargou a Ramón Intzagarai, sacerdote de San Vicente de Donostia-San Sebastián, a colocación dos versos de Nadal e a armonización para o coro ao órgano intérprete da mesma igrexa, Luís Urteaga. Así naceu a estrela da noite, que os sacerdotes difundiron a todos os recunchos de Euskal Herria a través do Nacemento e o Olentzero. Tamén contribuíu a publicación das imprentas do seminario nunha colección. Ese día é o máis coñecido.

* * * Leccións
da fábula de dúas cancións:

1) Que desde a antigüidade somos vascos moi europeos en canto á música. 2) Que as melodías duran máis que as palabras. 3) Que máis importante que a melodía é o ritmo e a intención.
4) Que os vascos fixemos da marcha da guerra unha canción de berce doce, e dos versos de martirio unha canción de Gabon que nos alegraba. 5) Quizá poidamos continuar polo mesmo camiño.