O Castelo de Etxauzia conta con varios séculos de historia. Bertrand Etxautz (1599-1617) foi un nobre de Baigorri, bispo de Baiona e Henri IV. Era un home próximo ao rei. Daquela a propiedade foi cambiando: No século XIX, o dono do Castelo da Abadía de Hendaia, Antoine d’Abbadie d’Arrastre, comprouno para o seu irmán Jean Charles d’Abbadie. No século pasado, o seu sobriño Henri d’Abbadie d’Land (1897-1968) pasou a ser do cineasta. Coñecido como “Harry” d’Abbadie, foi director e actor de cine en Hollywood, con Charles Chaplin: “Chaplin chegou tres veces a Baigorri, na época de máxima popularidade que se aloxaba nos concellos en Etxauzia. Hai fotos del no castelo. Harry actuou como vasco en Hollywood. Foi un cineasta de gran nivel, pero é moi descoñecido para os vascos. Está enterrado en Baigorri”, dinos Ion Ansa. II. Durante a Guerra Mundial, os nazis alemáns aloxáronse en Etxauzia. Despois da morte de Harry, chegou unha época bastante escura para o castelo.

O propietario actual da casa é Ajit Asrani, un estadounidense de orixe paquistaní que foi detido. Vive en Miami. En Francia hai un gran mercado ao redor dos castelos, polo que os impulsores do proxecto queren recuperar o diñeiro para o pobo de Etxauzia. As negociacións co propietario están a levarse a cabo con ese motivo.

Proxecto nacional de cidadáns

Aínda que o obxectivo é a adquisición do castelo, non é o único obxectivo, senón a esencia do proxecto. A pesar de que o custo do castelo é considerable, os promotores da iniciativa non queren “institucionalizar” o proxecto: “Non se trata só de comprar un castelo, aínda que sexa unha bonita fantasía. O castelo é unha panca para desenvolver o proxecto que hai detrás”, afirma o seu interlocutor.

Queren que Etxauzia sexa unha asociación de talleres que persiga o desenvolvemento da comarca e a súa contorna a través da colaboración e a solidariedade entre as empresas. O interior de Iparralde ten as súas peculiaridades: conservou o eúscaro, en comparación coa costa e a cidade; desenvolveu nos últimos anos un carácter propio de cultivo económico; foi un territorio de emigración; e hoxe, desgraciadamente, é así. Os mozos teñen que marcharse. Con todo, de xeración en xeración, grazas á iniciativa popular, entre a que se atopa a Asociación Basaizea, os veciños de Baigorri mantiveron a súa identidade vasca. Cando se decataron de que os actuais propietarios querían vender Etxauzia, que mellor que fomentar o desexo polo proxecto! Os de Baigorri son valentes.

O proxecto está a organizarse ao redor da idea nacional, é dicir, tendo en conta a toda Euskal Herria. A cultura é un aceno de identidade, pero os axentes afirman que a economía ten que ser motor. Pretenden convertelo nun punto de encontro de empresas organizado como centro de recursos. Trátase dunha dinámica de redes que traballa a comunicación unitaria e a defensa dos dereitos colectivos. Púxose en marcha un centro de formación para a cidadanía. Xa están en marcha os grupos que traballan en temas de economía, patrimonio e historia.

Conscientes de que o traballo da comunidade debe ser sostible, teñen previsto o proxecto en dúas fases: Fase de xestión até a adquisición da mazá e a súa posterior adquisición. Camiñaron por encima de Garazi e Baztan e agora “despois de situar o proxecto na comarca, queremos explicar ben a idea dunha visión nacional para avanzar. A comunidade de todo o País Vasco debe ter cabida no proxecto. Ser un castelo fermoso ten que atraer á xente a través da lema ‘porque fomos’, pero para seguir sendo, temos que informar á xente dos medios necesarios”. O proxecto parte da idea de que a lema “un vasco un euro” supuxo un gran beneficio de 100.000 euros. Agora, tras unha fase de reflexión, pasan a unha nova. Trátase dun proxecto no que traballan de maneira máis profesional varios novos empregados.

Beneficios dos membros da comunidade

Paso a paso, o primeiro foi crear unha nova web: etxauzia.eus. É o mesmo que ao principio, pero agora a sección ofrece máis equipadas: Está a traballarse en Economía, Diáspora, Cultura e Historia. Os beneficios do proxecto están ben explicados aos membros da comunidade, incluíndo os detalles da nova campaña de recadación: “Na primeira campaña reuníronse 2.000 persoas no proxecto, agora queremos ampliar esa cifra o máis posible. Para iso, queremos que a xente senta parte do proxecto, non se trata de ‘dáme diñeiro e adeus’. Queremos que o doante forme parte do proxecto”. O castelo será xestionado polo Consello de Administración. Como asociación sen ánimo de lucro que se beneficia da desfiscalización tributaria. En palabras de Ion Ansa, “as decisións tómanse nunha asemblea xeral e ampla a través de estatutos legais, o castelo e o proxecto xa son propiedade da comunidade vasca”.

Están a celebrarse convenios de colaboración. Non son poucas as asociacións ou iniciativas que rodearon: Outros proxectos como Albaola, Labrit, Olatukoop, Udalbiltza, Hendaiako Abadia Gaztelua, Eusko Ikaskuntza, UPV, Errigora, San Agustin, Lekuona e outros, deron o seu apoio a Etxauzia, así como o apoio á colaboración. Tabakalera de Donostia-San Sebastián foi o lugar elixido para presentar os detalles do proxecto. Este mes de abril farán o mesmo en Vitoria-Gasteiz, Bilbao e Pamplona. O día 30 de xuño, a asociación dará a coñecer o importe da recadación e o proxecto concreto que se vai a levar a cabo. Segundo o responsable de comunicación, “é hora de ir máis aló da admiración da comarca de Baigorri e do pastor de Urepel”. Nas súas palabras, os principais proxectos de Euskal Herria están no Sur, moitos deles na CAV, onde máis funcionan. En Iparralde acaba de nacer a Mancomunidade Vasca, aínda que aquí hai bastante. Existe aínda a relación máis buxán entre as dúas partes: “Nós imos máis aló. Baigorri, comarca da emigración vasca, é un lugar idóneo para este proxecto. Queremos que Etxauzia sexa a sede principal do oitavo territorio de Euskal Herria: a diáspora vasca, un espazo aberto a todos os vascos do mundo. Casa nai de todas as Euskal Etxeak, o portal do País Vasco”.