Alexei Vladimirovich Yablokov faleceu en Moscova o pasado 10 de xaneiro aos 83 anos de idade. No seu último adeus, a asociación Nuclear Free Future chamoulle “a alma verde de Rusia ”. Oleg Bodrov, compañeiro de amigos e investigacións, escribe: “Como un Don Quixote destes días, loitou pola Terra e o medio ambiente, sen morneza e até o final”. No noso país, os que lean as crónicas sobre o nunca extinguido desastre de Chernóbil quizais lembrarán o seu nome, ao que xa aludimos en máis dunha ocasión nestes anos. Na hemeroteca da noticia tamén pode atopar a entrevista que mantivo con Harald Neuber en 2011: “A enerxía nuclear acabarase con outros dous ou tres Fukushima”. Recordable en tempos nos que o lapiko atómico de Garoña está en proceso de reactivación: non se pode dicir que non nos avisasen.

Nacido en 1933, biólogo de estudos, investigou na actividade académica en diversos apartados: ecoloxía, zoología, evolución, poboacións... Co seu prestixio na Academia de Ciencias de Rusia, foi asesor dos presidentes Mikhail Gorbachov e Boris Jeltsin entre 1989 e 1997. A central nuclear de Chernóbil, no leste de Ucraína, xa estalara en 1986.

Yablokov dimitiu acusándolle de encartarse aos desexos dos novos oligarcas e de sacrificar no altar da política económica os valores da democracia como os da ecoloxía. Máis tarde, cando Vladimir Putin proclamou a eliminación de todo control ecolóxico establecido en Rusia para deixar libre o camiño aos negocios, o vello científico decidiu facerlle fronte tamén en política. En 2016, xa moi enfermo, sacou á luz o último monográfico sobre o accidente de Chernóbil.

Un clásico nos debates de riscos nucleares é o “Txernobyl: os danos producidos polo desastre á humanidade e á natureza“, publicado en 2007 por Yablokov xunto aos bielorrusos Vassily e Alexey Nesterenko. Un clásico porque cuestionaron o consenso que a industria da enerxía atómica ha querido aplicar na medición dos danos dos accidentes: “O mito do consenso é unha gran mentira”.

Yablokov denunciou que os expertos que están a repetir os argumentos do OIEA no Congreso Internacional da Enerxía Atómica (OIEA) sen tratar o tema na súa totalidade, ou son ignorantes -si xúlganse xenerosos- ou absolutamente perversos. Os nenos están a enfermar porque os gobernos non son capaces de recoñecer que a radioactividade, mesmo en pequenas doses, destrúe a vida, provoca malformacións nos corpos, canzers e outras enfermidades.

“Millóns de persoas deste planeta –din no libro dispoñible en internet de forma gratuíta–, a explosión do cuarto reactor de Chernóbil dividiu a súa vida en dous partes: a anterior e a posterior. (...) Ningunha persoa de ningún país pode pensar que estea protexida da contaminación por irradiaciones. Un reactor nuclear pode infectar á metade do planeta. A influencia de Chernóbil cubriu todo o hemisferio norte. E as preguntas seguen aí: cantas partículas irradiadas propagáronse polo mundo? Cantas irradiaciones hai dentro do sarcófago que se lle puxo á central? (...) Máis de tres mil millóns de persoas viven en zonas contaminadas pola irradiación de Chernóbil. Alcanzou máis do 50% da extensión de 13 países europeos e máis do 30% da doutro oito. Tendo en conta as leis da bioloxía e a estatística, nestas comarcas vanse a producir danos en moitas xeracións posteriores”.

A contaminación e a saúde é política

O prestixioso científico británico Chris Busby, en colaboración con Yablokov, chamou ao recentemente falecido “Scientific giant of the post-Chernobyl“, porque foi capaz de difundir en inglés a rica documentación científica producida por expertos disidentes de Rusia sobre o accidente, e porque coa súa loita rompeu a cuberta que o lobby nuclear había posto.

As industrias, e baixo a súa tutela as autoridades, están dispostas a aceptar partes das radiacións causadas por un accidente nuclear que, difundidas nos primeiros días e horas, afectan os corpos de forma externa, a altas doses. Pola contra, Busby, Yablokov e outros científicos propoñen ter en conta as radiacións de menor dose e as partículas que danan o corpo desde o interior, aínda que poden tardar anos ou xeracións ata que se convertan nunha enfermidade, xa que provocan os maiores danos.

Este modelo alternativo de risco de irradiaciones apenas chega aos oídos dos cidadáns, pero segue explicando os graves problemas de saúde que se observan nas zonas afectadas de Rusia, Ucraína e Bielorrusia e que deberiamos ter en conta en toda Europa.

No saúdo do seu compañeiro falecido, Busby escribiu que “pronto nos demos conta de que a relación entre a contaminación por irradiación e a saúde é fundamentalmente política e é científica nun segundo plano”. Quen queira entender como a industria e a política tratan de difuminar os coñecementos do átomo na práctica, ten en internet o documental “Nuclear Controversies” (aquí con subtítulos en francés) de 50 minutos producido pola televisión pública suíza en 2004, que recolle a conferencia organizada en Kiev catro anos despois do desastre de Chernóbil. Nel pódense escoitar e ver os argumentos de ambos os bandos, entre eles o propio Yablokov, que queren minimizar os efectos da contaminación irritante: “A través da difusión de informacións que non poden demostrar coa ciencia, queren aforrar indemnizacións aos afectados”.

O gran pecado de Yablókov e os seus amigos para o establishment ruso foi, con todo, a difusión pública das noticias sobre submarinos atómicos e outros residuos nucleares abandonados polo exército soviético no mar Ártico. No mar Kara do Ártico atópanse mergullados nas proximidades da illa de Zembla Berria: 17.000 colectores cheos de residuos radioactivos, con 19 bapores de sustancias radioactivas, 14 reactores nucleares dos cales cinco aínda teñen combustible, 735 máquinas pesadas contaminadas por radiación e, a flor máis corrupta do feixe, o atómico submarino K-27, con dous reactores nucleares no seu interior. O sistema soviético, no seu colapso, non sabía que facer con estes residuos. Falta de diñeiro.

En vinganza do escándalo, Alexander Nikitin foi detido polas autoridades, convertido nunha organización ecoloxista e ex militar, por descubrir segredos militares. Alexei Yablokov tivo que exercer o seu coñecemento, a súa diplomacia e a súa reputación no caso que xulgou a Nikitin por traizón ata que conseguiu saír inocente.