Estamos cada vez máis enfermos?

Non o diría claramente, pero hai alarmas. É evidente que cada vez hai máis contaminación: plásticos, incineración de residuos –cando o que nos presentan como unha solución, é todo o contrario–, moitos produtos químicos que non existían na natureza e que o ser humano sintetizou, moitos deles daniños e moitos outros de efectos descoñecidos… “Estamos a contaminar a contorna e iso vainos a enfermar”, alguén responde, para tranquilizar á opinión pública, que estamos mellor que nunca. E é verdade. Na CAPV hai unha das maiores expectativas de vida media de Europa e temos un bo sistema sanitario, pero as formas de morrer e de enfermar van cambiando. Os estudos epidemiolóxicos din que o cancro é o factor que máis anos de vida potencial quítanos. Dise que o aumento do cancro é consecuencia da vida durante máis anos, pero analizando os datos obsérvase que a enfermidade tamén ten unha gran incidencia en idades intermedias.

O cancro é unha enfermidade da civilización?

Probablemente sempre houbo cancro. Un tumor non é senón un crecemento desordenado das células. Con todo, o noso sistema inmunitario pode detectar células que comezan a ser nocivas e loitar contra elas. O problema é que a contaminación da contorna afecto ao sistema inmunitario, creo que é unha das características desta sociedade de consumo e contaxio que estamos a crear.

Di vostede que alguén nos tranquiliza dicíndonos que estamos mellor que nunca. Quen é ese “alguén”?

Todas as autoridades sanitarias, dunha ou outra parte. Quen xestionan os servizos públicos de saúde sempre teñen o obxectivo de tranquilizar á cidadanía. “Non pasa nada”, “non se demostra nada”… Houbo unha época na que non se demostrou que o tabaco causase cancro.

Os autores de tabaco sabíano, moito antes que o público...

Por suposto. Pero tentaron esconderse para continuar co negocio. Ás veces por descoñecemento, ás veces por mala vontade, dise “todo vai ben”. E a xente ten dereito a sabelo.

En busca de respostas que moitos cidadáns miran á ciencia. Pero os científicos non sempre coinciden, algúns din unha cousa e outros o contrario.

Non quero falar mal de ninguén, pero hai grandes intereses económicos no que se refire a innovacións científicas, medicamentos, produtos químicos, etc. Non digamos nada dos transxénicos e as pesticidas. E eses intereses esconden o que estou a dicir, fan que non se investigue o suficiente.

Teño que chamarlle magufo e conspirador? E sendo médico ademais!

(Ri) Si, todo iso. Un médico pode dicir estas cousas e outros médicos dirán o contrario. Eu debatín sobre transxénicos, produtos químicos sintéticos, incineradora de Zabalgarbi, etc. Pero desgraciadamente discútese pouco.

Mencionou os transxénicos. Cre que poden prexudicar á saúde?

Aínda está a investigar sobre o tema, e sempre haberá que investigalo, si dixésemos que xa coñecemos todos os seus efectos estariamos a xogar con superioridade; bo, algúns xa o fan. O tema foi pouco investigado, xa que as compañías que traballan con transxénicos impediron que as mesmas realicen estudos cos seus produtos.

Pois eu leo en todas partes a frase “está demostrado que os transxénicos son inocuos”.

Non está demostrado, nin moito menos. Dise que “hai moitos anos que nalgúns países plántanse e véndense e non se demostrou que teñan ningún efecto prexudicial, non asusten en balde á xente”. Non se probou porque non se quixo investigar e, con todo, algúns danos son xa coñecidos: a aparición de plantas super-resistentes, o dano ás abellas… Aínda levamos poucos anos con isto, fai falta tempo para ver a evolución. Pero empezamos a xogar co lume. Por iso os que nos opomos pedimos que se aplique o principio de prudencia. Ademais, os transxénicos non achegan máis que o enriquecemento dalgunhas multinacionais. No mundo non se necesitan alimentos transxénicos para aliviar a fame; hai comida suficiente, o problema é a distribución.

Que pensan a maioría dos médicos destas cousas que estás a dicir?

Desgraciadamente, nas facultades de medicamento e enfermaría non se ensinan temas medioambientais nin saúde laboral. Os plans de estudo son moi antigos e hai descoñecemento tanto dos médicos da miña xeración como dos mozos. O medio ambiente queda abandonado.

O que lin en moitos lugares é que o medio ambiente non é un problema. Hai enfermidades que soben, non só porque vivimos máis tempo, senón porque non nos coidamos como cómpre.

Dicir iso é ofensivo, culpar á vítima. El ten a responsabilidade do que lle pasa porque fuma, porque non fai exercicio físico, come demasiada graxa… O medio ambiente non se considera factor. Con todo, para dicilo todo, a organización social fai que moitas persoas non se coiden. Está claro que a xente máis pobre non ten a posibilidade de organizar unha vida máis saudable, moitas veces o único que lle preocupa é sobrevivir cada día.

Entón, a crise é outro factor que afecta á saúde?

Sen dúbida. Nestes momentos é decisivo. Voulle a pór un exemplo brutal: Cando desapareceu a Unión Soviética produciuse unha grave crise socioeconómica, a pobreza e as desigualdades sociais agudizáronse, con eles o alcoholismo, o número de suicidios e outros. A esperanza de vida diminuíra moito en pouco tempo. En cambio, en Finlandia tamén se produciu unha crise económica, xa que as exportacións á Unión Soviética formaban parte da economía da rexión. Con todo, esta crise suavizouse debido a que o Goberno finlandés promoveu hábitos saudables entre a poboación e reforzou o sistema sanitario. A sanidade pública e os servizos sociais xogan un papel moi importante en tempos de crises. Cando a sociedade se está deteriorando, ademais, quitamos esa protección… Imaxínache o que sería isto co sistema sanitario de EEUU.