Non é como a champaña, non é brillante, non engánchache na primeira audición. Txuma Murugarren publicou o seu disco Algo está a pasar aí, a finais de outubro. Unha vez terminada a gravación, pasou todo o verán sen escoitar as novas cancións, ata que llas puxeron nunha entrevista de radio: “Déronme unha boa sensación. Piden unha audición pausada, e si fano, o oínte irá descubrindo aos poucos os detalles que hai nas tragamonedas das cancións”, di. Durante unha sollía mañá de novembro, respondeu as preguntas mentres se cocía as lentellas. Hoxe tamén espera convidados para a comida.

Que é diferente aos anteriores Algo está a pasar aí o disco?

Sempre intento cambiar de rexistro de disco a disco, vexo moi diferentes os discos e as cancións anteriores. Ocorre que é moi difícil afastarse da visión que tes dentro, aparecen a túa eternos resaca. A forma de cantar tamén condiciona moito, e non só pola voz: como se rouban as sílabas, como se organizan as palabras dentro dunha melodía… Podes ter unha visión moi diferente da canción, pero o resultado sempre vaiche a ti. De todos os xeitos, creo que este disco é máis narrativo que os anteriores, e que apartei máis que nunca a melodía. Nas letras, en cambio, aparecen todas as miñas pantasmas. Do mesmo xeito que ao cantar, á hora de escribir tamén se impón un rexistro a cada un deles.

Inutilmente laméntase a canción: “O tempo golpéache máis do que crees, íspeche e humíllache, adáptache ao teu tamaño real”. Mantés un ton similar en todo o disco. Sentes que a vida che puxo no teu sitio?

Sen dúbida. A vida colócache no teu sitio sen piedade, aos poucos te dás conta de onde están os teus límites e adaptas os teus soños ao límite que che mostra a vida. Algúns chaman a iso ceder, outros din que é triste, pero aceptalo é moi enriquecedor. Ademais, non hai outro camiño. Por suposto, pódese aceptar de mil maneiras: deixando que a vida faga contigo o que queira, ou, en fin, facéndonos fronte un pouco, non apartando do todo eses destinos, senón renovándoos e adaptándoos. Á fin e ao cabo, así se atopa a “esencia” dun mesmo, rexeitando as quimeras e recorrendo á esencia. A vida quítalle moitas bobadas da cabeza.

O Txuma ten, por tanto, menos bobadas na cabeza que antes.

[Rindo] Eu sempre tiven e terei bobadas na cabeza. Creo que iso é incurable.

Onde queda o humor? É de supor que na mirada de quen caeu os seus soños de mocidade aparecerá a ironía, unha tendencia a rirse dun mesmo, a tomarse a vida máis tranquila…

Si, e iso existe. Algo está a pasar na canción, por exemplo, eu parezo unha figura ridícula, un pobre home que tomou as cousas moi en serio. Por iso dá nome ao disco, porque aí aparecen as diferenzas escuras, todas as bobadas que che gustaría ocultar, as estupideces feitas o sábado pola noite, que se arrepinten o domingo pola mañá.

Máis dunha vez dixeches que as túas cancións piden un oínte experimentado. Que é iso?

É difícil dicilo. Pode ser unha persoa que escoite música de forma consciente. Inconscientemente todos escoitamos. Estamos rodeados de música, ultimamente volvéullenos odiosa: traballamos coa música, escóitase música nos ascensores, pon música nos hipermercados –e ás veces é túa, é terrible–. Por iso menciono ao oínte adulto: non no sentido cronolóxico, senón porque fixo un exercicio consciente e aprendeu algunhas cousas. O oínte adulto, que escoita música con outras sensibilidades, apreciará máis facilmente o meu esforzo.

Cantos son eses oíntes?

En Euskal Herria extráense grandes canteiras dauka.Talde e propostas moi interesantes, xa que a xente ten unha noción musical profunda. Non digo que coñezan moi ben a música vasca, porque aquí hai unha gran fronteira que se agudizou nos últimos anos: o mundo do castelán e o mundo vasco viven de costas. A música vasca non ten ningún interese no mundo do castelán, e iso preocúpame. Pero entre a xente que non escoita música vasca tamén hai un público moi exixente.

Hai pouco explico en Facebook o que ocorreu nun concerto: que vostedes estaban a tocar, que algúns dos seus compañeiros estiveron a falar e gritando sen silenciar. Parecía vostede moi desgustado.

Ás veces é insoportable, nada que dicir si vas facer algo que sentes o teu. Se fixese rock and roll, probablemente bailarían. O que pasa é que a miña música ten que ser escoitada, e que é difícil captar a atención da xente nestes tempos. A xente non pode prestar atención a algo máis de dez minutos. Todo debe ser hiper-curto e hiper-lixeiro. Masticar para tragar. E sobre todo: non temos educación. Se non lle interesa, márchese e déixeme tranquilo. O que se achegue a escoitar o concerto tampouco pode gozar tranquilamente, porque aí está unha cuadrilla de adultos con nenos que parecen de ESO. O que organizou o concerto tamén sente mal, vanlle as ganas de organizar as cousas. É unha cadea. Tales situacións ocorren a miúdo, pero aquel día sentíame especialmente canso.

Como evitalos?

Para empezar, cunha entrada para os concertos, realizarase unha selección de asistentes. Doutra banda, non podes tocar en calquera sitio, hai que buscar lugares máis cálidos que manteñan mellor a atención do oínte. Moitos músicos están preocupados por este tema, preguntándose se merece a pena dar concertos. Eu tamén estou nesa fase. Despois dos bos concertos vasche a casa a gusto, pero o devandito, nunha rúa, na outra vale. É moi esgotador, e ao final te preguntas: que saco dos directos? Andar nervioso, un mal rolo, un resaca estupendo. Entón farei os discos, arranxareimas para abrilos na rede e xa está.

Dicía vostede naquel texto: “Deixemos todo en mans do Gran Irmán (…). Nós non temos que facer ningún esforzo, que nolo dean polos magazines de radio xornalística (…). É tan fatigoso pensar!”. É tanta a influencia do Gran Irmán?

Sen dúbida. Mire, nos primeiros anos de Internet houbo un boom cos blogs. Todos facían un blog, e escribían longas entradas, mesturaban os textos traballados, as palabras e as imaxes, algún vídeo ás veces… e a xente lía. Agora celébranse concursos de microrrelatos de 140 caracteres. Non digo que non haxa que facelo, senón que é un dato moi significativo. Concentrámolo todo. Este caos de información de Demas dános un pouco de todo o que sabemos, pero non somos capaces de profundar en nada. O panorama se empobrece. Se un non se fai con outra actitude activa, ademais de ler e escribir en Twitter, dificilmente poderá sacar bo partido.

E que lugar ocupa o Gran Irmán en Txuma Murugarren?

Creo que teño un sitio. A miña música escóitase nas radios de EiTB. E noutro tempo tamén o colocaban no bar de Goenkale [rindo]. Sabemos por que criterios funcionan Gaztea, etc., pero ás veces tócalles demostrar que tamén fomentan a música vasca, e aí entramos nós. Nós estamos na sala de maquillaxe. O que eu fago en Estados Unidos ou en España podería ter mellores nichos de mercado, e quizais fose “rendible”. En Euskal Herria sempre haberá algún friki que che escoite, pero sempre andarás na precariedade.

Na literatura vasca, Jon Alonso bautizou co nome de Tropela aos descendentes daqueles que hoxe se consideran escritores canónicos –Atxaga, Saizarbitoria, Sarrionandia, etc.–, nacidos entre 1954 e 1972. Son escritores moi variados, pouco relacionados entre si. O único que lles une é que non obtiveron o mesmo recoñecemento que os seus predecesores, o resplandor e a aceptación mediática. É posible o paralelismo coa música? Pódese falar do pelotón de cantautores vascos que sucedeu a Ez Dok Amairu?

Si, pódese falar. Mira: Unha vez Joseba Irazoki díxome que nós somos músicos de clase media. Quero dicir, ese pelotón. Dise que nesta crise económica a clase media foi a que máis se debilitou. Para o que facemos nós existe un referente principal: Ruper Ordorika. E como o noso mercado é moi limitado, tómanse dous ou tres referentes, e o resto quedamos sen sitio.

Porque non só hai que ser un bo músico, senón tamén un músico mediático?

Seguro. Pero para ser mediático é necesario dispor de medios. Reflexionei sobre este tema: a precariedade implica a precariedade. Nós, por exemplo, se entregamos os directos unha vez ao mes, non podemos ensaiar durante moito tempo, porque non é rendible repartir eses 300 euros que logo cobraremos entre todos. E esas condicións precarias de contratación traen un resultado precario. Se non tes medios para ser mediático, conseguirás unha baixa visibilidade e non podes dedicarlle máis tempo porque a previsión que tes é pequena, e iso volverá facer que a visibilidade sexa pequena… Todo é unha roda de bruxa. Ademais, se necesitas un grupo de directo, o primeiro que tes que facer é pór as cancións en pé na sala de ensaio, e non podes facelo hoxe, e o mes que vén hai outro concerto para volver xuntar a todo o grupo… O que non o ten non o ten. Agora estou nesa fase: seguirei cos directos ou non? Se o fago, como o farei? Pode ser unha fórmula: se saco o disco en outubro, darei os directos de outubro a marzo. Pero si non consigo vinte datas, non farei ningunha.

Ocórreseche algunha fórmula para acabar coa precariedade?

Mire, a miúdo poño o exemplo da illa indonesia de Flores. Alí apareceron algúns ósos do bautizado como Homo floresiensis. Era extraordinariamente pequena, medía pouco máis dun metro. Nun principio pensouse que tiña un nanismo. Logo déronse conta de que non, que estaba completamente san. O caso é que a especie se reduciu para aproveitar mellor os escasos recursos da illa. A nosa cultura tamén se ha nanizado, como o Homo florensiensis. Antes iamos aos concertos cinco músicos, agora só tres, e ás veces un. No teatro, de forma similar: antes levaba un atrezo e un equipo de luz, dous focos e un cartel. De obras de cinco actores a dous. Que podiamos facer? Moitos din que o Goberno Vasco debería dar algunha subvención, algo parecido á de Francia: se os músicos demostran que fixeron un traballo determinado, reciben unha cantidade. Non me gusta moito esa idea. Creo que a intervención do Goberno Vasco ou dun goberno pode ser bastante perigosa, se non se fai con cautela. Pode cortar a liberdade ou a pluralidade. Quizá son as miñas teimas, pero non confío moito no que vén do poder.

Teñen que empezar eles mesmos a crear as súas propias economías?

Aí está a opción, autoproducir o disco e difundilo ti mesmo. É verdade que facendo isto pode ter máis liberdade, máis implicación no seu traballo, controlando todos os pasos do proceso. Pero non o sei. Até que punto interésame controlar a distribución? Até que punto contrólase a fabricación? Ademais de crear as cancións, á parte de gravar o disco, teño tempo para facer a distribución do meu disco, etc.? A costa fáiseme moi alta. A xente di: se todo falo ti, polo menos devólveche o diñeiro investido. De acordo. Pero para iso teño que facelo? Recuperar o diñeiro gastado? Todo este asunto está moi ben, é máis, estou seguro de que algún día o probarei. Pero a autogestión tampouco é unha fórmula máxica que resolva todos os problemas.