Por suposto, un dos problemas máis graves da saúde pública é a mala calidade alimentaria. Este problema é xa a principal causa das enfermidades e da perda de calidade de vida no mundo. O modelo alimentario actual cada vez enférmanos máis. Nas dúas últimas décadas, case tres cuartas partes do que comemos son alimentos procesados. No País Vasco, do mesmo xeito que no resto de países occidentais industrializados, existe un consumo excesivo de azucres, graxas nocivas e sal. A razón non é tanto a elección dun mesmo, senón o poder tremendo da industria alimentaria. E é que ese poder xigante condiciona o sistema de produción e consumo de alimentos e ten un acceso directo ás decisións políticas.

Este modelo de alimentación ten, polo menos, dúas consecuencias relevantes máis aló do estrito ámbito sanitario, tamén no ámbito socioeconómico. En primeiro lugar, o modelo de alimentación nociva afectou ao orzamento do sistema público de saúde. Segundo a Organización Mundial da Saúde (OMS), o consumo de alimentos nocivos é responsable de enfermidades cardiovasculares, da metade dos casos de diabetes e doutros tipos de cancro. Isto ten un impacto extraordinario no sistema sanitario público e no seu orzamento, que a estimación da OMS eleva até o 20% do orzamento.

Ademais, o tamaño do impacto é diferente si tense en conta o nivel de renda da persoa. A comida saudable, ecolóxica ou de calidade é máis cara que os alimentos procesados, polo que as persoas de renda baixa non poden pagar alimentos máis saudables. Un informe do Overseas Development Institut analiza a evolución dos prezos dos dous tipos de alimentos de cinco países no período 1990-2012. Os prezos de froitas e hortalizas rexistraron unha subida media anual do 2% ao 3% neste período, mentres que a maioría dos alimentos procesados reducíronse nos últimos vinte e dous anos. Con esta evolución, case a metade da poboación do Estado español e máis dun terzo da poboación de Hego Euskal Herria non pode pagar alimentos saudables. Ademais, o estudo non inclúe alimentos ecolóxicos ou biolóxicos máis caros. En consecuencia, as persoas con rendas máis baixas están condenadas a que as enfermidades que son evitables sexan máis frecuentes.

Para facer fronte a este impacto social do mercado alimentario, entre outras medidas, a política fiscal alimentaria pode ser un bo instrumento. Esta política fiscal consiste en premiar unha alimentación sa e castigar a nociva, sempre en coherencia cun política socio-sanitaria pública e igualitaria, priorizando o obxectivo de que as poboacións de baixa renda teñan acceso a alimentos saudables.

Esta medida non é nova. O Plan de Acción Europea sobre Alimentación e Nutrición da OMS 2015-2020 prioriza as políticas de prezos e fiscais que poden afectar á compra de alimentos. No Reino Unido, o Imposto sobre o Valor Engadido da maioría dos alimentos é cero, mentres que o dos refrescos, o dos snacks salgados ou os zumes azucarados é o 20%. O feito de que Coca-Cola e a zanahoria soporten a mesma carga fiscal é incomprensible desde o punto de vista sanitario. O efecto oculto da alimentación nociva non significa que non se trate dun problema de saúde pública. Tamén é necesario corrixir as políticas fiscais si non queremos condenar ás xeracións futuras. Se queremos que o interese xeral estea por encima dos intereses da industria alimentaria.