Como xurdiu o interese polo País Vasco?

Nos meus tempos de estudante, no instituto, porque me parecía unha cultura oprimida, cunha especie de muralla ao redor. Hoxe en día hai internet, pero entón había casetes e CDs. En Galicia coñecemos a Oskorri da man de Milladoiro, da man de Anton Reixa Negu Gorriak… Chegábannos ecos da música vasca, e daquela estraña lingua...

O camiño que fixeches para vir a Euskadi pasa polo eúscaro e por Irlanda.

Despois de traballar na televisión galega, funme a Irlanda a estudar inglés durante un ano, e alí coñecín ao galego Isaac Xubin. Impartía clases de eúscaro na Universidade do Cork e foi el quen me animou a inscribirme. De volta a Galicia, quería facer estudos relacionados co mundo audiovisual e pensei en facelo en Cataluña, pero un amigo contoume a escola de Andoain e inscribinme alí. Dous anos en Gipuzkoa e, despois, outro catro en Bilbao.

Como xurdiu a idea de facer Sitio distinto?

A miña intención inicial era facer unha curtametraxe no barrio bilbaíno de Masustegi, que é un bo exemplo de como se construíu en Galicia. O caserío vasco é ben organizado, mentres que en Galicia está arraigado o feísmo galego: facer e listo. Masustegi está feito con ese modelo caótico, é unha favela. Aos poucos, empecei a debuxar un mapa con outras referencias, e agora converteuse nunha longametraxe documental. Os obxectivos son relatar a historia dos galegos de aquí e os lazos entre ambos os pobos, así como os lazos sociais e, sobre todo, culturais.

Cales son os fitos deste mapa?

Son moitos. Ademais de Masustegi, Marxe Esquerda, Rentería... Creouse para recoller trintxerpe galegos. A través da pesca se creou unha lingua especial, por exemplo, nos portos galegos escóitase “txo” e en Ondarroa “amarra peixe”. Relacionado coa cultura, cabe destacar Oiartzun, xa que a oiartzuarra Concha Murgia foi sogra de Rosalía de Castro, nai de Manuel Murguia. En Laudio/Llodio existe aínda unha comunidade forte. En Barakaldo, 347 vivendas da contorna do centro galego foron construídas por iniciativa propia, baixo o nome de Ou barrio dous galegos. Cada semana, a empanada e o resto das cousas tráense desde Galicia nun camión.

Como describirías a relación entre Galicia e o País Vasco?

Íntimo, próximo. As historias persoais, as experiencias da xente, son incribles. Un mozo ondarrutarra, por exemplo, sabía que o seu avó era galego, pero non máis. Comezou a investigar e descubriu que a maioría dos seus integrantes eran de orixe galega. Ao ser de terceira xeración, perdera o ronsel da súa familia de orixe, pero foi ao pobo do seu avó e atopou á súa familia.

A maioría dos inmigrantes galegos chegaron na década dos 60.

Si, pero tamén moito antes. En Ondarroa, antes da guerra, e en Barakaldo, en 1901 fundouse o centro galego, o primeiro de Europa, xa que para entón había un gran número de galegos na Marxe Esquerda e nas minas. En Gallarta en 1860 xa existían galegos.

Como foi a integración dos galegos en Euskadi?

É un día diferente, pero para a primeira xeración tiña que ser moi duro. Subimos a un tren e chegamos ao descoñecido. A Zaragoza, a Donostia-San Sebastián… Necesitaba un sitio diferente, un sitio distinto, para eles. Crearon unha realidade diferente, un gueto, un ambiente diferente para os de aquí. Pero aquí miróuselles desde outro punto de vista, xa que non só viñeron traballar senón que trouxeron a súa cultura e a súa lingua metidos na mochila. “Inspirábanos respecto velos falar na súa propia lingua”, dixéronme algunhas testemuñas de aquí.

Creáronse conexións como Manuel María ou Gabriel Aresti.

É unha relación moi interesante, é unha historia que se conta no libro As galegas en Bizkaia. Os traballadores de aquí e os de Galicia atopáronse nos centros de traballo e loitaron polos dereitos. Lendo poemas, no caso de María e Aresti, xurdiu a relación, o desexo de coñecerse.

No documental contou coa colaboración de moita xente.

Si, Xosé Estevez, Dani Alvarez, Joxe Mari Agirretxe, Xabier Amuriza, Iñaki Anasagasti, Anton Reixa, Sechu Sende... Na produción acompañáronme amigos do produtora Bosquexo, Santi e Jokin, o avó dun deles, un galego, e agora buscan as súas raíces.

Tamén tes que comezar un programa de radio con outros amigos. Que ouviremos aí?

Comezaremos a realizar o programa "ireki gaiola" na radio Vila de Bilbao, cos membros da asociación Galicia. Desgraciadamente, eu son o único vasco do equipo, o resto farémolo en galego. Sobre todo trataremos temas culturais, coñeceredes outra Galicia, colorida, fresca… Iremos máis aló de Sanxenxo para coñecer a verdadeira Galicia.