De onde che veu o amor polas vellas cancións?

Sempre cantei xunto ao meu pai e á miña familia desde pequeno. O meu defunto pai tiña a voz máis fermosa que ouvín na miña vida. Que mágoa non gravar! O meu pai cantaba en voz alta e a miña nai desde abaixo. A canción era natural. Antes, a xente adoitaba cantar polo pobo ou nas pousadas do pobo, e ese é o ambiente que sempre coñecemos. En Eratsun, ademais, na miña época da infancia ocorría algo moi especial. Ao redor de 40 mozos ían traballar ao monte no principio do ano e volvían para as festas de Eratsun, o 8 de setembro. Chegaban todos á vez, soaban as bucinas e todo o pobo esperábanos nos recunchos da praza. Nas festas de Eratsun, no Nadal e nos entroidos que se celebraban o primeiro sábado pasado polo Rei, todo era canto. Despois, os mozos marchábanse á montaña.

Antes de empezar a organizar as sesións, andei un par de anos recuperando vellas cancións de caserío por casa e caserío. Senteime xunto á cheminea e escribín o que os meus pais cantaban. Nin sequera sabía que era Internet e así coñecín moitas cancións. O cura de Sunbilla tamén me deu moito diñeiro.

Como se che converteu en oficio a afección?

Levamos 27 anos facendo a comida dos quintos do 67 de Baztan e alí tamén teñen moito costume de cantar, pero eu vía que empezamos a cantar e a xente non sabe moitas letras e terminabamos todas as cancións con lalala. Hai doce anos pensamos por que non facer unha comida de canto e pór fotocopias de letras á beira dos pratos para logo cantar a gusto. Así organizamos o xantar na sociedade Ulibeltzak de Sunbilla, pensando en que a familia, unhas 40 persoas, achegásese. Encheuse todo, 109 persoas! Ao abrir as portas, tamén fóra, había unha chea de xente que estaba a escoitar e cantando. Non esperabamos semellante éxito.

Ao ano seguinte, organizamos outra na sala Lur de Elizondo. Entraron 250 persoas para comer e pola tarde chegaron uns 800 a cantar. Todo se cumpriu, todo encheuse, bonito, pasáronllo moi ben. Alex Mujika fixo a comida coas pombas e fungos, e alí estiveron Jaione Olazabal, Xabier Euskitze… pero como o de Sunbilla foi cálido e doce, isto pareceume frío, polo sitio. A vella canción pide dozura e comida. Era de tempada. Tamén iso ten o seu encanto. Alí estaba o acordeonista Jose Angel Elizalde e el díxome que había un sitio moi bonito para iso en Dantxarinea [barrio de Urdax], Benta Peion. Restaurante Lugaran da familia Martiko. Fun ver e gustoulles moito a idea. Ademais, o seu pai é moi afeccionado á música. Quedamos para o último sábado de novembro para facer a comida.

Por que nesa data?

O fin da tempada de caza e a chegada do Nadal, é o fin de semana perfecto. Todos os anos, a familia de Marti axúdame moitísimo. O que é o sitio é a pedra, a madeira… moi rica, e grande, entran unhas 500 persoas e todo está cheo. Ese día hai de todo: canto, joaldunak, dantzaris, músicos, sorpresas… Desde o mediodía até as 22:30 alí.

Empecei coas comidas de canto, logo seguín cos concertos, e hai cinco anos deixei o camión e decidín dedicarme a isto só.

O primeiro concerto que fixeches por encargo foi a favor dun caserío queimado?

Si, en 2010. O caserío Musun do barrio Arkiskil de Leitza quedou totalmente calcinado o 28 de febreiro e dixéronme que fixese un gran concerto por el. Pantxoa eta Peio, Erramun Martikorena, Jaione Olazabal, dantzaris, coros… na praza puxémonos dous escenarios e quedou moi bonito. En 2012 organizé unha homenaxe a Xabier Lete, Imanol e Laboa no Palacio Euskalduna de Bilbao. A vella canción non ten límites.

Que che deron as vellas cancións?

Moitas cousas. Modo de pensar, para empezar. Non importa quen está á esquerda e quen á dereita, ou como pense cada un. A cultura serve para unir a todos. A maioría das cancións antigas, o 90%, son versos vellos que recollen a historia de Euskal Herria: da igrexa, do deporte, dos pastores, dos pescadores, da familia, de América, das guerras… Para min o estudo máis grande, a carreira máis grande, é escoitar literalmente todas elas. Non sabemos de quen son, pero noutras ocasións ven Xenpelar, Txirrita… mil bertsolaris excelentes. Mentres haxa bertsolaris en Euskal Herria haberá cancións antigas. Ver aos mozos bertsolaris é unha gran cousa.

O outro día tiven unha bonita sorpresa, en casa. Preparaba a comida na cociña e estaba a estudar ao fillo maior, cando ouvín cantar. Gústanlle as vellas cancións como ao seu irmán. Os dous fillos perseguen ao seu pai. Pareceume que eran os bertsos de Txirrita, pero non, eran de Lazkao Txiki, os que se puxeron diante do espello. Moi bonitas. Crin que lía, pero aprendera todos de memoria. Leveime unha boa sorpresa. Agora, o meu fillo pediume entradas porque toda a súa cuadrilla quere ir a Dantxarinea. É moi bonito ver a xente tan nova ao redor da canción. O ano pasado eran uns 200 de cada 500 mozos e máis mulleres que homes. Iso alégrame moito porque demostra que todos somos iguais. En Sunbilla, a primeira vez que vin ás mulleres xogando ao mus na pousada, quedei sorprendido, porque en Eratsun non o viu nunca, e é bonito ver como están a cambiar as cousas para ben.

Enchiches o Palacio de Congresos Baluarte até arriba co programa Iruñea Kantuan, en tempos de UPN…

A organizé por primeira vez hai catro anos e aínda que aínda era unha época difícil, conseguimos saír adiante. É moi difícil vivir no mundo da cultura. Axudas, patrocinios. Afortunadamente, o ano pasado houbo un gran cambio en Navarra e o que fixeron o Concello de Pamplona e o Goberno de Navarra é de felicitar e agradecer. Non só por min, pola cultura en xeral, polo que se está facendo. Sei que non é fácil e que todos fomos a pedir de golpe, pero están a facer moitas cousas. A mera asociación é un gran éxito. Logo decidirase si fanse cousas ou non, ou como se van a facer, pero poder falar, escoitar, é algo novo para min. Aínda que o tentei mil veces co anterior goberno e co Concello de Pamplona, nunca me abriron as portas. Dábame dor, en Gipuzkoa, en Bizkaia, en todas partes abríanme as portas, e en cambio en Navarra, en casa, sempre na imposibilidade.

Que tal a comida de canto dos sanfermines?

Nos Sanfermines deste ano celebramos a primeira comida de canto en Baluarte. Foi espectacular. Tampouco eu esperaba un resultado tan bo. A xente emocionada, bailando… Todo cumpriuse. A posta en escena foi moi ben preparada coa axuda de ETB. Desde o primeiro momento había un ambiente de festa e de animación impresionante. En Eperra, na morte de Xalbador, demos todas as cancións de sempre, pero con outro humor.

Como son as comidas que vostede organizou?

Hai dúas maneiras de facer as comidas: Sur e Norte. No sur cómese, bébese e ponse a cantar. No Norte, en cambio, cantan mentres comen. Esa é a forma que elixín e é terrible.

O Día das Vellas Cancións que se celebra todos os anos en Dantxarinea o último sábado de novembro é cada vez máis exitoso. Por que?

Porque é un día moi sensible. A xente canta, baila e emociónase. Unha vez un díxome que na morte de Xalbador non deberiamos cantar porque el púñase a chorar. Díxenlle que si, que iso é fermoso e que hai que aceptar ese sentimento. Non importa si sentes emoción ante os demais e non hai que esconderse. Iso é bo para a vella canción.

O programa foi gravado hai catro anos por ETB e desde entón vén moita máis xente de toda Euskal Herria, tamén de fóra. Quedan moitos sen entrada.

Cal é a primeira canción?

A primeira canción sempre é Euskal Herrian Euskaraz. Sempre e en calquera lugar. É unha canción preciosa para quentarnos á xente. A melodía e a letra son moi bonitas. Ademais, creo que dá moito respecto á xente.

Organizar a orde das cancións é unha das claves do éxito?

Si, así é. Para facer a lista de cancións necesito un par de meses, ou máis. Hai moita xente que quere moito o eúscaro e a cultura vasca, pero que desgraciadamente non sabe eúscaro, e tamén hai que telo en conta. Nun concerto as cancións teñen que ser ao principio sinxelas, doces pero bonitas, como Eperra, A Ribeira, por exemplo, e ao final, cada vez necesitas máis vitalidade para polas en pé. Para conseguilo tes que xogar con cancións, músicos, coros, nenos…

Empeza en Navarra e agora está a percorrer todo o País Vasco, non?

Viaxo de pobo en pobo, Markina, Ondarroa, Bera… En todos os sitios que me chaman. Nalgúns lugares pensan: “Se non se pode conseguir unha entrada para Dantxarinea, por que non traer a Anxo aquí?”. E Anxo, é Anxo e vai a todos os sitios a gusto. No primeiro ano reuníronse 40 persoas en Ondarroa. Este ano, no segundo había 150. Sempre intento que participen os locais: músicos, bailaríns, nenos… O dos nenos é moi bonito. Aquí veñen cantar os nenos de Sarriguren [pobo] e Mendillorri [barrio de Pamplona]. A todos ofréceselles a posibilidade de vir, a calquera levantar a man e vir. Non importa que teña ou non unha voz bonita. Poden vir todos. Na miña mocidade tiven moi mala experiencia, tentei entrar nunha coroa e non colléronme. Logo tenteino noutro equipo de Donostia. Por iso aquí non se deixa a ninguén fóra.

Moves a moitos músicos profesionais para as sesións.

Tentamos convidar a músicos e grupos locais. En Bizkaia Alex Sardui, Korrontzi ou o coro de Getxo, en Donostia o coro Easo ou Urko; en Iruñea o coro Paz de Ziganda, os dantzaris… Outros sempre veñen comigo: Jaione Olazabal e Aitor Ibarra Jalisko por exemplo. Tamén os joaldunak de Zubieta, que son parte importante da nosa cultura. A xente goza con eles. Todos os malos espíritos son enviados á beira e conseguen unha boa harmonía. Doutra banda, Txema Garcés é un gran amigo. É o arreglista de todas as cancións e un baixista excepcional. Da mesma maneira Juantxo Zeberio con piano, Joxerra Mitxelena con guitarra, Francisco Herrero con violín, Iñaki Diéguez con acordeón, Asier Oleaga con percusión… todos eles moi bos músicos.

Cales son as principais citas a partir de agora?

O 5 de novembro estaremos no Auditorio de Barañain, o 26 en Dantxarinea Kanta Zahar, o 3 de decembro no Kursaal e o 17 de decembro en Petritegi, Astigarraga. O 3 de decembro faremos unha cea no Kursaal. Xabier Euskitze, Maria Molategi, Pantxoa Carrere, Bankako Menditarrak e Joaldunak encargaranse da retransmisión que comezará ás 17:00 horas. Haberá bailaríns de Leitza, gaiteiros, música escocesa e moitas sorpresas.

Non fixeches nada coa diáspora americana?

Aínda non. Chamáronme desde Arxentina até Canadá para organizar sesións de canto en Euskal Etxeas e outros lugares, pero teño que pensar, porque teño moitos proxectos por facer aquí. Gustaríame traer música e danza doutros países, como escoceses ou irlandeses. Ou convidar a un grupo de gospel a cantar cos de aquí. Tamén me gustaría ir a Cataluña e unir as culturas e as cancións de aquí e de alá.