No curso 2008-2009 comezaron a materializar o proxecto de desenvolvemento das competencias básicas na ikastola de Viana. Á iniciativa déronlle o nome da cima máis alta do pobo: Longar. Na aula pretendíase priorizar a práctica en lugar da teoría, pondo en práctica os coñecementos adquiridos na clase e fomentando a iniciativa dos alumnos.

En primeiro lugar, os profesores recibiron o asesoramento do profesor da UPV e doutor en Didáctica, Jesús Mari Goñi. Deseñáronse os proxectos ou traballos de posta en común a traballar en cada nivel, e unha vez aplicados, fóronse incorporando melloras. Así, en 2014 lograron desenvolver Longar na súa totalidade, realizando todos os traballos de unificación ou proxectos que o integran. Os traballos de posta en común son traballos prácticos para a adquisición das competencias básicas por parte do alumnado, e neste momento Longar inclúe 18; é dicir, dous de cada curso, de 3 a 12 anos –Erentzun non ten ESO–.

En palabras da directora Maite Otero, a creación e desenvolvemento de Longar non foi fácil, “foi engadir máis traballo ao teu traballo habitual nunha ikastola. Tivemos que crear e adaptar o currículo e as actividades, custounos moito esforzo”. Con todo, ten claro que o esforzo mereceu a pena. Di que o proxecto é moi especial xa que todas as obras de unificación son de produción propia: “Longar baséase en actividades e proxectos creados polos profesores de Erentzun, non os tomamos dunha editorial. Están concibidas e adaptadas ás nosas necesidades. Iso singulariza o proxecto. Ademais, non só aplican o apreso nun curso concreto, senón aprender desde o seu nacemento”.

O traballo autónomo como clave

Nos traballos de posta en común abandónase a teoría e céntrase na práctica: o obxectivo é canalizar os contidos e os coñecementos recolleitos nas unidades didácticas cara a proxectos reais. “Cremos que a entrega de contidos non serve para nada si non se pon en práctica posteriormente. Na aula os nenos e mozos aprenden unha chea de cousas, pero se non o usan eses contidos non son útiles. Con proxectos prácticos tentamos cambiar esta situación”, explica Otero. Os traballos de posta en común –dúas, cada curso– levan a cabo nunha semana para dedicarse á elaboración do proxecto. No desenvolvemento destes proxectos, as materias trabállanse de maneira acumulada e non individual. “Os proxectos teñen como obxectivo o desenvolvemento de distintas competencias, polo que as leccións se acumulan e os límites entre elas se difuminan. É fundamental que o traballo sexa interdisciplinar”.

Nos proxectos exponse problemas e deberes aos alumnos e alumnas en contextos reais, para que poidan desenvolver competencias en diferentes ámbitos, sendo o obxectivo final o social. En Primaria de Educación Infantil, por exemplo, os xoguetes que non utilizan entréganos a Cáritas ao finalizar un dos proxectos. “Os nenos e nenas van dando pasos ata que se cumpre o obxectivo. A metodoloxía é moi motivadora para o alumnado. Fan algo para algo. Non para gardalo no cartafol, senón para facer algo útil”.

Os proxectos levan a cabo no traballo en equipo, pero ao mesmo tempo requiren traballo autónomo. Dentro do grupo cada membro ten a súa función, que o levará a cabo de forma autónoma. Os estudantes gardan o seu traballo nun portfolio ou cartafol, que é o que se avaliará posteriormente. A xuízo de Otero, co traballo autónomo vanse desenvolvendo as competencias e vanse asumindo determinadas actitudes. Entre estas actitudes estarían a autonomía, a responsabilidade, a eficiencia, a iniciativa ou a creatividade. “En Educación Infantil empezamos a aplicar Longar para que logo o alumnado vaia desenvolvendo as súas actitudes. Grazas a este proxecto, é evidente o desenvolvemento que se dá. É moi positivo, porque estas actitudes tamén serven para a vida fóra do centro”.

Tres fases

A posta en común consta de tres fases: inicio, desenvolvemento e finalización. Nun primeiro momento as actividades explícanse e contextualizan, e preséntanse as competencias que se queren traballar. A continuación móstrase o desenvolvemento do tema ou situación: os pasos a seguir e os recursos a utilizar http://longar.nieikastolak.com están dispoñibles na web. Por último, realizan actividades finais para valorar o traballo e completar o portfolio. Neste cartafol recolleranse as evidencias das competencias para mostrar en que medida adquiriron as competencias requiridas polo proxecto en cuestión.

Volvemos tomar como exemplo o proxecto de xoguetes en desuso: primeiro realizouse unha presentación do tema e un repaso dos coñecementos previos; despois os alumnos enviaron unha carta ás súas familias solicitando xoguetes consensuados; unha vez recollidos os xoguetes, clasificáronos por temas; despois puxéronse en contacto con Cáritas para informarlles de que teñen que entregarlles os xoguetes; e para finalizar, levaron os xoguetes, presentado o traballo realizado e completaron o portfolio cos exercicios.

En todo este camiño, que función teñen os profesores? Así mesmo, o director de Erentzun subliñou que "o profesorado é sobre todo o que fai de guía". De todos os xeitos, “o papel do profesorado adoita ser diferente en función da idade dos alumnos. Cando aínda non dominan a lectura, o profesor ten que axudarlles, pero a medida que aumenta a idade, o traballo é cada vez máis autónomo. Explícase aos alumnos que teñen que facer e logo desenvolven os proxectos pola súa conta”. Ademais, o profesorado tamén é observador, xa que parte da avaliación correspóndelles. A outra parte é a autoevaluación que o alumnado fai de si mesmo.

Recoñecemento ao bo traballo

Segundo Maite Otero, “os proxectos son máis divertidos para os alumnos que as clases habituais. A metodoloxía é moi dinámica, e iso gústalles moito. Están entusiasmado. Ademais, aprenden cousas sen darse conta”. Tras os bos resultados de Longar, o Departamento de Educación premiou dous traballos de posta en común “1. desde a idade 3.era” e “Cesta chea de verduras”. Na primeira, os alumnos de entre 11 e 12 anos prepararon un espectáculo nunha residencia de anciáns. No segundo caso, os alumnos de entre 8 e 9 anos realizaron a planificación necesaria para levar a cabo unha horta. “Estas iniciativas tiveron un gran éxito e os premios son un recoñecemento a todo o traballo realizado. Demostran que imos na boa dirección”.

Na Ikastola de Estella tamén teñen proxecto de desenvolvemento das competencias básicas, Ubagua, e ambos os centros manteñen unha relación de intercambio de experiencias. “En ambos os centros habemos visto que con esta metodoloxía o alumnado e o profesorado gozan. Eles desenvolveron o proxecto até os 12 anos, xa que tamén ofrecen a ESO, e obtiveron resultados moi positivos”.

O director destacou que grazas a Longarri teñen unha nova perspectiva para traballar as clases habituais, moito máis práctica: “Para ser máis eficientes á hora de traballar as competencias, tamén tentamos traballar as unidades didácticas desde un punto de vista práctico. Tratamos temas relacionados co pobo ou con cousas da contorna para que as explicacións non sexan tan intensas”. Na súa opinión, esta forma de entender a educación debería ir arraigando paulatinamente: “Nós non empezamos por un capricho. Os estudos falan claro, as porcentaxes de abandono escolar son moi altos, hai que repensar a aprendizaxe. E iniciativas como Longar abren a porta ao cambio”.