Aínda que vivas nos Países Cataláns, publicas os textos aquí e alá. Máis de cinco entrevistas, cómodas e en directo?

Máis comodamente no territorio do escrito. Non hai máis que botar unha ollada ao traballo que realicei nos últimos anos para darme conta diso. É dicir, traballei sobre todo o escrito, e neste mesmo territorio tamén actuei de forma heteroxénea, producín moitos tipos de textos, e non me exercitei na expresión oral, non me metín na cabeza, non tiven o instinto e a inspiración do bertsolari, e así, teño que andar máis comodamente no escrito.

O catalán ten unha fluidez verbal fácil?

Si, sen dúbida. O catalán ten unha situación educativa máis estable que a de aquí, un maior número de falantes –dez millóns, din as últimas enquisas–, unha tradición máis consolidada tanto en literatura como no rexistro oral. A oralidad é máis elaborada polo catalán. A diferenza entre eles e nós é que a súa falante fala normalmente catalán estandarizado en calquera situación e rexistro, mentres que o de aquí aínda non é capaz de facelo. Tome o futbolista catalán do Barça: ten o mesmo nivel en catalán e en español. Outra cousa é cal é ese nivel do futbolista, de que é capaz de falar o pateador en calquera idioma, ese terreo esvaradío.

Ja, ja…

En canto ao rexistro, riqueza e naturalidade da lingua, ten a mesma capacidade –por exemplo, un Piquei–, tanto en catalán como en español. Non é o noso caso: aquí, cando o falante da euskera fala en eúscaro, carece de vocabulario, de costume e de naturalidade. Hai moita diferenza entre os de aquí e os de alí. Unha das grandes diferenzas entre as dúas linguas.

Como segue de lonxe a nacionalidade de Barcelona? A ninguén lle leu esa palabra, a cidadanía…

A pesar de estar fisicamente nun lugar, non é difícil seguir a actualidade doutros, nin sequera formar parte dela. Sei que houbo un tempo no que isto era case imposible, é dicir, o que eu fago hoxe. A miña vida non é, en definitiva, moi diferente á de Hondarribia: pasamos moito tempo diante do computador, polo que a comunicación é instantánea a través de internet, teléfono e demais artefactos. Por exemplo, ao longo do día falo case máis coa xente de Euskal Herria que coa de Cataluña, xa sexa por whatsapp ou por calquera outro medio.

Sabino Aiestaran, profesor emérito de Psicoloxía Social da UPV/EHU, dá o visto e prace á relación a través das redes sociais, pero di que fai falta unha reunión física unha vez ao ano.

Si, as relacións son moi diferentes cando son virtuais, na súa totalidade, ou mesmo cando teñen presenza física. As relacións virtuais chegan até un punto. A partir de aí, necesítase un contacto directo: ver, estar xuntos e falar… Neste sentido, por estar en Barcelona, eu non me vexo reducido. Eu diría que vivo como unha persoa do meu estilo: penso que un profesor e un xornalista precario ten aquí a miña vida, ou moi similar.

Que é vivir no exilio, pero, aínda que sexa cun ollo, pasar o día mirando ao pobo?

É pura tautología, pero vivir mirando desde fóra dáche iso, unha mirada desde fóra. Non estás no centro da salsa, e iso dáche unha perspectiva diferente, inevitablemente. O mesmo que o que segue un concerto en directo e faio por televisión ou por radio, ten unha perspectiva diferente. Non é nin mellor nin peor, pero polo menos diferente. Segundo a miña intuición, a distancia proporciona unha perspectiva máis sa. A pantalla de computador tampouco se ve igual desde unha distancia de dous centímetros, ou de trinta centímetros. Ao estar fóra, engades á túa visión unha nova visión do novo lugar no que che atopas. Se tes unha mirada aberta e crítica, se estás disposto a recibila por aquí e por alá, tamén podes ter unha visión do territorio que deixaches.

Os Países Cataláns e Euskadi. “Anai zahar lur gazte” dicía Xabier Lete en Canço a Catalunya.

Entón, “ANAI” sería agora “familiar”, falando politicamente correctamente. Jajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajar… No século XX houbo irmandade entre ambos os pobos, e ségueo sendo. Por exemplo, eu estou seguro de que se non fose vasco, veríanme alí de forma diferente, precisamente por esa relación histórica entre eses dous pobos. Pero parece que cambiou o rumbo desa relación: a admiración dos cataláns cara aos vascos, superficial, se se quere acrítica, paréceme que deu un xiro. A situación política de Cataluña pasou á primeira liña, e agora somos os vascos os que vivimos alí mirando con admiración. Creo que a afinidade ou complicidade entre eses dous pobos vai seguir existindo, aínda que esa afinidade e complicidade é máis débil do que se pensa.

Cre vostede que é un fío débil.

Si, compartimos que estamos baixo o mesmo Estado, que unha gran parte da sociedade de ambos os países ten un desexo de soberanía. Pola contra, Cataluña e Euskal Herria non teñen nada que ver.

Aludindo ao desexo de soberanía, en que consiste o “proceso soberanista catalán”?

Eu diría que non existe, non hai un proceso soberanista, se iso existiu nunca, porque algúns cuestionan mesmo que exista nunca un proceso, e non me refiro especialmente aos españois. A día de hoxe non hai ningún proceso, na miña opinión, porque as eleccións do pasado mes de setembro non mostraron a maioría social suficiente para que este proceso prosperase. Presentouse un plan, os prazos para crear unha estrutura de Estado… pero non hai iso, non quixeron entrar en conflito coa xurisdición española, o maioritario Junts pel si non quere dar un paso no camiño da desobediencia… e, en consecuencia, o proceso de que se trate non está adiante. Doutra banda, producíronse incidentes na formación dun goberno que, unha vez formado, non aprobou os seus orzamentos.

Nin gris, nin calada.

Si, si. Non hai unha maioría social suficiente para avanzar. Cando hai unha gran maioría, os pobos conseguen a soberanía total.

Están a realizarse consultas nos pobos de aquí.

Por outra banda, a aspiración lóxica pode ser unha forma de levar á xente ao soberanismo. As consultas realizadas nos pobos poden ser beneficiosas para formar unha masa determinada, pero iso non traerá soberanismo, porque a base fundamental é que haxa unha maioría social a favor diso, e en Euskal Herria non hai iso. E tampouco en Cataluña, como demostraron as eleccións catalás. Por iso o proceso non avanza.

A pesar das grandes mobilizacións?

Si. As mobilizacións demostraron que a xente a favor da soberanía é numerosa e que está moi mobilizada.

O que non é soberanista mobilízase á hora de votar.

Iso é!

Profesor de Universidade, colaborador habitual na prensa en eúscaro, crítico literario na revista Erlea, pais e nais… Como mantés a altura?

Queres dicir que mantendo máis ou menos a saúde mental? Ja, ja… Non hai misterio. O día ten 24 horas e sabemos que o tempo é finito, así que escribo con rancor a outras cousas. Non son un escravo solitario nin antisocial, pero estes traballos e traballos enchen boa parte do día.

E a leña ao lume, como naquela película dos irmáns Marx: engancharasche de cheo á tese.

E entón si que habería que descartar algúns traballos. A aritmética non o parece. Son 24 horas ao día, non máis.

Serache máis invisible, polo menos por un tempo.

Inevitablemente invisible, polo ben dos que podían verme, pero tamén polo meu propio. Non diría que a miña sexa unha exposición permanente, pero si a miúdo discreta, e coa tese non será fácil mantela. Ademais, esta exposición tamén supón un desgaste diario, ou a miúdo, a presión de publicar algo, etc.

Vostede é lector de Estudos Vascos en Cataluña, en dúas universidades: Na Universidade de Barcelona e no Autónomo.

Pero é no Autónomo onde maior peso teñen os estudos vascos. A verdade é que, coa excepción de Reno, creo que os estudos vascos non teñen ese recoñecemento en ningún outro lugar do mundo máis que no Autónomo. O alumnado ten a oportunidade de cursar os seus estudos de grao, de cursar as nosas materias, e de recibir un menor ou unha mención en Estudos Vascos. É dicir, o alumno pode ser graduado en Lingua e Literatura Catalá, e ten unha mención especial en Estudos Vascos.

En que consisten os estudos vascos nestas dúas universidades de Barcelona?

Sempre se pensa que o eúscaro se ensina e ensínase, pero iso non é máis que unha parte do programa e non a máis grande. Tratamos de dar unha visión global do que poderiamos chamar cultura vasca, podemos mostrar a lingua de maneira instrumental, pero tamén temos unha lección sobre a cultura e a sociedade vasca, sobre a literatura vasca, sobre a historia da lingua… Tratamos de ofrecer unha visión completa e transversal do que é Euskal Herria.

Quen quere saber do País Vasco nas universidades de Barcelona?

A tipoloxía é lixeiramente heteroxénea entre os alumnos. Hai quen teñen afecto por Euskal Herria, e tamén hai quen teñen interese lingüístico polo eúscaro. As motivacións poden ser diferentes: hai xente que ten curiosidade, unha visión máis completa, outros… Se trata de estudos universitarios e, en definitiva, o alumno ten curiosidade académica. Tamén ensinamos eúscaro, pero nun curso, pero en dous, son 80 horas lectivas. O alumno dáse conta dunha base mínima, só dáse conta de como funciona o idioma.

Non é como aquí…

Non, por suposto. Nos euskaltegis de aquí transmiten as habilidades de forma comunicativa. A nosa é unha perspectiva académica –científica, se vostede quere– sobre o funcionamento do eúscaro. Ao finalizar o curso, os alumnos apenas saben dicir nada, pero con todo chegan a coñecer o mecanismo xeral da lingua.

En Barcelona hai centros vascos.

Si, e teño unha relación, aínda que non tanto como a doutros. Con todo, como profesor da Universidade Autónoma, participei en varios eventos ao longo do ano, como o festival literario [Literaldia]. Paréceme unha iniciativa moi interesante, convidamos á xente de Euskal Herria e ten moi boa acollida. Diría que no País Vasco non se celebra ningún festival literario que teña tantos anos de andaina, nin tampouco que reúna a tanta xente. Ademais, a euskal etxea celebra un festival de música e outro de cine.

Tedes como referente a Euskal Etxea de Barcelona?

É, sen dúbida, un gran referente para algúns vascos. Coñezo a xente moi relacionada coa Euskal Etxea, que participa activamente. Polo que a min respecta, non teño un vínculo moi estreito coa Euskal Etxea, pero sabía que era así, é dicir, non quería –e non quero– vivir nunha pequena Euskal Herria en Barcelona. Para iso, quedaríame en Hondarribia. Se fun alí, preferín coñecer ao nativo, meterme nel, unirme ao nativo, sen perder, por suposto, o vínculo evidente co País Vasco, e ter unha boa relación co Centro Vasco e participar en moitas actividades. Digamos que dei uns metros ao embigo.