Téñeno claro no club de Vitoria-Gasteiz. A inclusión non é que as persoas con necesidades especiais, sexan autistas con síndrome de down, reúnanse en grupos especiais e xóguense partidos uns contra outros. Si un proxecto quere ser totalmente inclusivo, debe incluír todos os estamentos do club: deportistas, adestradores, directivos... É o que están a facer en Gaztedi. Os equipos con necesidades especiais adestran todos os sábados co resto de xogadores e poden demostrar o que aprenderon en partidos reais, incluíndo ao equipo de rugby, con ou sen discapacidade, mesturado no mesmo equipo. O ano pasado, por exemplo, volveron de Inglaterra cun tesouro precioso.

Francia, Escocia, Irlanda, Gales, Italia, Serbia e Arxentina participaron xunto a Gaztedi no Rugby Inclusivo Mundial celebrado na cidade de Bradford. No campionato. Repartíronse dous premios: o que obtivo o irlandés Sunday’s Well Rebels por ser o mellor, e o que recibiu Gaztedi polo seu exemplar traballo de inclusión, o trofeo Spirit of Mixed Ability Rugby Trophy.

“Gañar a Copa do Mundo foi marabilloso para todas as persoas que forman parte da asociación Down Araba e xogan no noso equipo”, díxonos Mikel Epalza, do equipo federado de Escor-Gaztedi. “De súpeto convertémonos/convertémosnos nun referente. Por moi bonita que sexa a responsabilidade, vainos a esixir máis esforzo, teremos que incidir en máis xente para que o proxecto vaia crecendo”.

En concreto, a donostiarra Aintzane Muguruza, nai de Eneko, un neno autista de 10 anos, está a buscar un referente. Contounos que ao seu fillo encántalle “” xogar ao fútbol cos seus amigos, e cando escoitou na radio que o Levante tiña un proxecto integrador, o pasado mes de marzo enviou unha mensaxe a través de Twitter á Real Sociedade, preguntándolle si ten ou quere organizalo. Non recibiu resposta –os equipos profesionais de fútbol vascos non teñen plans de deporte integrado–, pero segue insistindo, consciente de que o deporte pode ser unha ferramenta efectiva de inclusión. “No fútbol o fillo goza moitísimo, pero as dificultades bótanlle para atrás; a frustración aflora de forma violenta entón ou se fortalece ao mesmo tempo. Por iso, tantas persoas como el quedan metidas na casa. A miña intención é que isto non ocorra”. Explícanos que un amigo coa mesma preocupación enviou un escrito á Federación Guipuscoana de Fútbol e que lle contestaron que esas son cuestións que hai que canalizar a través da Deputación. “Pero o meu desexo non é acceder aos servizos sociais”, di Muguruza. “A asociación de autismo Gautena e outros están a facer un gran traballo, pero quero ir un paso máis aló. Trátase de abrir á sociedade a persoas con necesidades especiais, e para iso é necesario mesturar todas para que as persoas con discapacidade sentan verdadeiramente interiorizadas e o resto poida coñecer de cerca esta realidade”. Epalza e Muguruza coinciden na maneira de entender a inclusión.

“A integración benefícianos a todos”, dinos Jurgi Olasagasti, técnico da Federación Guipuscoana de Deporte Adaptado. “Practicar deporte para as persoas con discapacidade é positivo, na medida en que supón beneficios físicos, psicolóxicos e sociais; para os demais, para quen non nos damos conta de que moitas veces os que nos rodean son parte da sociedade, estreitar as relacións axúdanos a ver a vida doutra maneira, a relativizar as preferencias e os problemas de cada un”.

Se se pode conseguir en rugby…

En relación á traxectoria de Gaztedi, Epalza explicou que os principios de incorporación marcaron desde o primeiro momento a dirección do club, centrándose nos valores propios deste deporte, especialmente a nivel amateur: “Nos equipos de rugby xuntámonos as persoas máis raras e sentímonos totalmente integrados. Adestrar e xogar xunto aos sindrome de Down e os autistas foi un paso máis. Gaztedin foi atopado por patriotas e militares, xente de esquerda e de dereitas, negros, marroquís e brancos, gardas civís e os seus fillos… e nunca houbo ningún problema. O respecto é un valor básico en todos os estamentos do club, polo menos no campo”.

O equipo incluyente comezou o ano 2012 reanimado da man de David Izquierdo, xogador do Escor-Gaztedi e educador da asociación Down Araba-Isabel Orbe, até chegar a ser campión do mundo en pouco tempo. “O noso destino non é iso”, di Epalza. “Seguiremos traballando para demostrar que se a inclusión se pode conseguir no rugby tamén é posible noutros ámbitos, xa sexa na rúa, nos bares ou en calquera outro lugar. A socialización é fundamental”.

“Se mantés a mozos como Eneko en grupos de tempo libre pechos, a pesar de que son proxectos aplaudibles, perderán a oportunidade de interactuar coa sociedade”, explica Muguruza. Ao seu fillo encántalle xogar ao fútbol cos seus amigos, e a eles tamén lle gusta xogar con Eneko. O que pasa é que eles poden apuntarse en grupos extraescolares, pero Eneko non. “Quero demostrar que hai dificultades para socializar a estes nenos e nenas. Iso é xustiza, dar a cada un o que necesita”.

Competencia vs participación

Na mesma liña di Olasagasti: “Toda persoa debe ter a oportunidade da inclusión. Outra cousa é que, tal e como está organizado o deporte, hai moitas cousas que facer para adiante, porque hoxe en día a competición en xeral ten máis que a participación. Os clubs ou asociacións deben ter en conta que hai outras vías que non sexan competidoras”. O técnico da Federación Guipuscoana tamén ten claro que a inclusividad é “moi bonita” se todos os individuos implicados están suficientemente concienciados, xa que a contorna en ocasións é violento. “Sabemos que barbaridades ten que escoitar calquera que xogue a fútbol; pois, pensade no que poden sufrir os mozos con deficiencias…”.

Ante a pregunta de si os educadores e adestradores están dispostos a atender correctamente ás persoas con necesidades especiais, Muguruza respondeu en xeral que non, volvendo á cuestión da competencia: “É normal que se non recibiches formación e nunca traballaches con xente como Eneko… Ademais, se o obxectivo é ser o máis competitivo, dificilmente poderemos avanzar. Precisamente, a Federación Guipuscoana de Fútbol respondeunos que o obxectivo son as competicións e que debemos enfocalo na liña da acción social de calquera outra Deputación que estea fose delas. Non se trata de iso”. Ela é consciente de que ao principio pode ser difícil, porque o seu fillo ten limitacións para expresar os seus sentimentos e a miúdo móstrase pesimista ante cousas novas. Con todo, existen pautas que, ben elaboradas, permiten obter cousas beneficiosas para todos. Muguruza está convencido de que a longo prazo as vantaxes serían para todos. Cun sorriso nos beizos, Eneko cóntanos que coñece as regras do fútbol, pero ás veces, cando está a gañar, quere que o seu rival consiga o empate e quizá lle meta o Gol na portaría. Ou que vai decidir pasar ao outro equipo sen dicirlle nada a ninguén, ou que se escapa porque o partido non lle gusta…“.

A insistencia na educación

Jurgi Olasagasti, da Federación de Deporte Adaptado, encomiou o esforzo que están a facer moitos axentes, pero tampouco el cre que en xeral os adestradores estean preparados, porque en realidade non estamos dispostos a entender o deporte doutra maneira. Especialmente nos deportes colectivos, na medida en que o obxectivo sexa gañar, na medida en que a actuación dun xogador afecte a todo o equipo, se o xogador con discapacidade non interioriza estratexias ou se cambalea no seu defensa, converterase nun obstáculo.

“Estamos dispostos a facernos cargo de nenos menos destros?”, pregunta no aire desde Olasagasti. “De todos os xeitos, quero deixar claro unha cousa: eu non quero restar ao campionato a importancia que ten”, dinos. Conseguir un equilibrio entre a competencia e a participación, unha das claves, non só na integración de deportistas con discapacidade intelectual, senón nun sentido máis amplo, na medida en que o modelo dominante ha fixado unha estrutura á súa medida, deixando a miúdo ao carón aos que non se adaptan.

Para reforzar o camiño da participación, Olasagasti defende que se debería facer un maior esforzo en “educación”, que é necesario reestruturar a traxectoria deportiva desde a escola e reforzar as relacións cos clubs, entre outras cousas. “Por que os mozos deixan de practicar deporte? Porque non lles gusta facer deporte? Ou é o modelo vixente o que non lle gusta? Quizá, se apostásemos máis polo camiño dos xogos participativos… Prestar máis atención aos beneficios inherentes á actividade física beneficiaríanos de face ao futuro”.

Neste sentido, como paréntese, os expertos que abordan a realidade das mulleres deportistas comentan que o modelo federativo non se adapta ben e que moitas mozas percorreron o camiño na liña dun deporte que garante unha maior participación. “De mozo, moitas veces ouvimos que ás mozas non lles gusta facer deporte. O que pasa é que quizais o que non lle gusta é o estilo que hai nunhas estruturas concretas, ou o trato que reciben”, díxonos Ainhoa Azurmendi, experta en temas de igualdade e xogadora federada de balonmán até 2012, na entrevista que lle fixemos no número 2571 de ARGIA.

“O diñeiro non pode ser escusa”, continuou Muguruza. “Estas persoas, cunha autonomía cada vez maior, farán máis cousas por si mesmas, sen ter que estar en todo momento baixo a custodia de alguén, permitindo así reducir os gastos. E o deporte é unha boa ferramenta para o desenvolvemento da autonomía. Iso si, o custo reducirase a longo prazo, ao principio hai que facer investimentos”.

A intervención de pais e asociacións, clave

Á hora de dar os primeiros pasos, é imprescindible o labor de Down Araba e asociacións como esta, así como a implicación dos pais e nais, tal e como nos dixo Mikel Epalza, do grupo Gaztedi. Púxonos como exemplo a súa experiencia: “Ao principio móstranse un pouco asustados porque pensan que o rugby é perigoso, pero cando ven que os mozos o pasan moi ben e que ademais non é un deporte tan forte como se pensa, senten satisfeitos co proxecto. A miúdo ouviron que os fillos non poden facer isto ou o outro, e ver como xogan no rugby é algo bonito”.

Olasagasti considera importante dar a coñecer o deporte adaptado, organizar actividades e crear referentes que aumenten o interese e atraia a máis persoas. A Federación conta cunhas 400 licenzas, todas elas non deportistas. “É unha pequena cantidade, xa que as estatísticas indican que o 8% da poboación padece discapacidade, moitas delas non se dan conta das cousas que serían capaces de facer”. Neste sentido, díxonos que os medios de comunicación temos algo que facer, porque ademais do nadador Richard Oribe hai máis deportistas que merecen a pena dar a coñecer os seus logros. E con respecto á visibilidade, fixo unha escala: “Hai atletas masculinos, mulleres despois, homes con discapacidade e, ao final, mulleres con discapacidade. Pensa na realidade que viven estes últimos”.

“Nós empezamos hai catro anos e xa somos campións do mundo”, conclúe Mikel Epalza, do equipo de rugby Gaztedi: “Non quero ser arrogante, pero agora somos nós os referentes, e non temos nin putas de ideas. Seguro que nos equivocamos todos os días, en todos os adestramentos dos sábados, pero imos adiante. O camiño faise con esforzo”.