“Corenta mil procesados, máis de quince mil presos, seis mil condenados… Detrás deses números atópanse os ‘cárceres especiais’, a tortura, o illamento, o mellor das dúas xeracións para o silencio”. Así resumiu a “excelente operación en defensa da ‘democracia’” italiana, L’orda d’ouro (1968-1977) escrita xunto a Primo Moroni. A grande ondata rivoluzionaria no ensaio e creativa, politica ed esistenziale. Que queda daqueles anos na democracia italiana actual? Quen tomou a testemuña?

Nesta longa lista hai que engadir máis cousas: A finais dos anos 70, coa gran represión que supuxo o final do “movemento dos 70”, moitos dos seus compañeiros suicidáronse, xa que lles parecía imposible que aquela fermosa época tivese un final e algo moito peor. Hoxe en día parece incrible, pero houbo moitos suicidios, sobre todo entre os máis novos, entre os que viviron o chamado “movemento do 77”. Tratábase dunha xeración distinta á que xa existía na Universidade do 68, que tiñan ao redor de 76-77 anos, de 15-16 anos, descubriron de súpeto unha nova forma de vida perfecta para os mozos, e viviron con gran felicidade, coa alegría de facer as cousas xuntas, coa alegría de vivir xuntos e de facelo todo de forma colectiva. Todo aquilo terminou da mañá á noite, pero aqueles mozos crían que a vida era así. Cando, de súpeto, quitóuselles todo aquilo, chegou a desesperación. Pero sucedeu máis cousas. Outros moitos trataron de esquecelo todo, de buscar os substitutos daquela desesperación, e emprenderon o camiño da heroína, que, sen dúbida, estendeuse por todos os recunchos. Perdéronse así dúas xeracións, desaparecidas da vida e do mundo italiano: a xente que participaba no movemento, a xente que loitaba, a xente máis rápida e atrevida, a que tiña máis imaxinación… Foi terrible, terrible, e Italia segue sen poder levantar a cabeza desde entón, sumida na merda, sen poder recuperar á cidadanía. Non xurdiu ningunha xeración capaz de revitalizar aquela acción política e social de entón.

Ninguén tomou a testemuña?

Trátase dunha pregunta complicada que debe abordarse desde dúas perspectivas: por unha banda, temos que ter en conta o contexto especial no que se produciron as loitas dos anos 70. Todo isto sucedeu despois de 1968, cando loitou contra o autoritarismo e a favor da liberación. Entón houbo todo tipo de logros, xurdiu o feminismo, cuestionouse o modelo de familia, as relacións entre mulleres e homes… e consolidouse a vida moderna que vivimos hoxe en día. Vostedes non poden imaxinar como eran as cousas antes do 68, como vivían os mozos, como vivían as familias… Todo era totalmente diferente. Este cambio produciuse, por tanto, e esa foi a primeira parte daqueles anos. Por outra banda, existía unha diferenza máis directamente vinculada á política, que tiña que ver coas loitas obreiras, pero iso non ten nada que ver co que temos hoxe, porque entón era un mundo totalmente diferente: o mundo da produción, o mundo da industria, e todo iso cambiou radicalmente, as fábricas fóronse, non hai clase obreira de entón, etc., e, por tanto, pensar que se poden facer as mesmas cousas hoxe é equivocado e mesmo perigoso. Con todo, podemos ter en conta os ensinos daqueles anos. Hai épocas da historia nas que existe a posibilidade de rebelarse, e entón é xusto e apropiado insurreccionar. Na historia sucederon: Produciuse a Revolución francesa, a Revolución dos Bolxeviques… A de Italia de 1970 non foi unha gran revolución, senón un intento de sublevación, que tivo lugar nun momento determinado e que contou cunha gran participación xuvenil. Hai que retomalo, pero non co mesmo contido ou do mesmo xeito, xa que as cousas cambiaron por completo. Hai que atopar novas formas, por tanto, naqueles vellos mitos… Recordo como na década de 1970 había moitos grupos, grupos políticos de todo tipo, hai grupos maoístas que crían que había que facer o que Mao fixo en China, pero iso non ten sentido. Outros pensaban que había que facer unha revolución como a de Rusia, que había que facer iso… Non. Cada época ten as súas propias características, as súas peculiares formas, e hai que golpearse en función do que é a realidade, non segundo o que nos dita a fantasía histórica.

Gli invisibilin (Invisibilin) fala de romper o silencio: “fala do que se falou de tantas cousas e por fin fala”. Con todo, o libro termina sen interlocutores con estas palabras do protagonista: “É imposible que só o inmenso cemiterio no que vos atopades estea fose escoitádesme non vos ouzo xa non escoito nada”. Recuperámonos de “nada”? Hai alguén alén que queira pelexar contra ese inmenso cemiterio?

Dio porque está no cárcere, e quere comunicarse co exterior, e evidentemente é imposible, pero tamén pode ser a imaxe do que sucede hoxe en día. Entón preguntábame: Hai algunha posibilidade de comunicación? A resposta está nas vosas mans. Cada un de nós e nós facémolo. Porque as respostas non veñen de seu, como por si mesmas, senón de facer política, nun sentido social e colectivo. Fai falta unha iniciativa que parta da subjetividad e que responda as situacións que nos rodean. Non podemos esperar a que nos chamen algunhas voces. Somos nós os que temos que partir en busca doutros que se unan ás nosas loitas.

A violenza illustrata (Violencia ilustrada) móstranos a delicadeza da violencia propia da democracia burguesa: a normalidade da explotación, a destrución e a morte, condición imprescindible do capitalismo, enfrontada á violencia revolucionaria. Como ve a fase actual do capitalismo, na que, ao entrar en crise, quitouse a máscara da hipocrisía pacifista e comezou a utilizar os instrumentos da guerra e o neofascismo?

Efectivamente, este libro está baseado na propaganda do capitalismo e do poder burgués, na súa violencia ilustrada, xa que todos os textos do libro están baseados nas cousas que se len nos xornais. Tentei cuestionar eses textos, descompolos, facerlles entender que todo o que din é falso e que pon as cousas dentro dun ámbito concreto, co obxectivo de dar outro significado. Trátase dunha violencia contra a información, unha especie de tensión na construción e manipulación da opinión pública, unha operación que elimina os aspectos negativos de todo o que fai o poder e mostra unicamente os bos, aínda que en si mesmos non existen eses aspectos positivos. O que se nos presenta como unha lectura do que pasa no mundo violéntanos totalmente a través da súa violencia. Pero as cousas son diferentes ao que nos din os medios de comunicación, os medios de comunicación transforman a realidade para someternos, pisarnos e converternos en escravos.

En Vogliamo tutto (Todo querémolo) preséntasenos unha época de loita na que todo era posible. Despois de meses de asalto ao ceo e de loitar por todo, coa esperanza de conquistar aos amos, “un fermoso sol arroxado que se levanta no horizonte” finaliza o relato que nos leva a unha das descricións máis sinxelas e máis exixentes da violencia que trae consigo o traballo asalariado. Que se pode facer hoxe en día para pór no centro das nosas loitas a abolición da escravitude asalariada?

O sol que aparece riseiro… Esa referencia do sol é algo irónica, porque a literatura comunista daquela época falaba do sol do futuro, e por iso aparece ese sol do futuro. O personaxe fala dese sol. É un pouco autirónico porque di: “Ben, loitamos contra a policía, fixemos esta folga e esta loita, etc., e agora xa está, agora estamos noutra fase, logo verémolo…”.

Hoxe en día non hai que preguntarlle a el ou a min, porque eu non son un teórico político, escribín os meus libros sempre despois de que as cousas pasen, non foi que primeiro escriba os libros e logo a xente atreveuse a facer cousas. Oxalá puidese facer iso! Mellor aínda, dicídeme que facer e eu escribireivos un libro. Estou aquí, esperando!

Como dixen antes, a situación cambiou radicalmente, é totalmente diferente, o traballo actual non está nas fábricas, temos automatización, hai máquinas, computadores, todo tipo de dispositivos que limitan o tempo e as persoas, que eliminan os límites da época na que se diferenciaban o tempo de traballo e o exterior. A xente está cada día, cada hora está inmersa nese ciclo produtivo… e hai que facer algo, si, pero partindo do coñecemento colectivo, non dun gran teórico. Até Marx non se inventou a forma de gañar as pelexas en por si, describiu as pelexas, realizou unha descrición das mesmas, pero non dixo que hai que facer en cada situación. E estas cousas non se inventan no papel, senón que o fan con esforzo: sabes como loitar facendo pelexas; non é o manual primeiro e logo “si é, fagamos iso”… Non ocorre como cos libros de teatro, que tes o texto e logo interpretas ese texto. Eu polo menos véxoo así, logo poden estar os teóricos, os filósofos, para dar boas instrucións e… Pero as cousas xorden da acción colectiva, cando as masas ven que hai que facer algo e empezan a inventar as cousas, grazas ao gran cerebro colectivo que inventa as loitas. Así sucedeu nas batallas de Vogliamo, que se desenvolvían a diario.

É significativo que a maioría dos seus personaxes non teñen un nome especial, xa que encarnan a un suxeito colectivo, na época da sublimación do eu individual. En que suxeitos colectivos sentes actualmente? E a quen se dirixe e de onde escribe a súa obra?

Isto é algo difícil de contestar. Sinto parte do suxeito colectivo de escritores, porque eu, como escritor, escribo principalmente; escribo o que quero, teño a liberdade de escribir o que quero: podería escribir historias de amor ou escribir unha novela sobre loitas obreiras, e escollín esta última, pero a fago como escritor, non como traballador. E resulta curioso que, despois de publicar un libro en primeira persoa, chegáronme persoas bastante inocentes que me dixeron: “Tiña que ser duro cando traballabas en Fiat”. “Non, mire, nunca fun traballador de Fiat”. E con Gli invisibili dixéronme: “Tiña que ser duro cando estiveches no cárcere”. “Coidado, porque eu nunca estiven no cárcere”. Pero iso é normal, porque con todas as novelas escritas en primeira persoa a xente sempre pensa que son autobiográficas.

Pero agora non nos referiamos á autobiografía, senón á coalición política, e eu teño a miña propia coalición política, claro, eu son comunista, pero cando escribo un libro non escribo como comunista, senón como escritor, sobre argumentos comunistas.

Outro trazo distintivo da túa obra é a forma na que xogas coa linguaxe, como o retuerces, o inexpresable para presentalo e representalo, para establecer unha ruptura cunha linguaxe que configura unha ideoloxía coercitiva. Ao principio do parágrafo falo con letras minúsculas e sen coma. Por que?

Por defecto utilizo dous estilos. A violenza illustrata está baseada en gran medida na linguaxe dos medios de comunicación, especialmente na linguaxe dos xornais, e tamén no da televisión, en calquera caso na linguaxe dos mass media. E o que eu fago é coller esa linguaxe e triturarlo, rompelo, dividilo nunha chea de pequenas porcións e mesturar esas partes entre si para, na miña opinión, mostrar a parte negativa que eses textos esconden: ese é un dos sistemas que utilizo. Noutros libros, como Vogliamo tutton ou Gli invisibilin, hai unha voz, e os personaxes non teñen nome nin psicoloxía, porque son personaxes colectivos. Vogliamo, por exemplo, é un traballador de Fiat, e ten as mesmas reaccións psicolóxicas e comportamentos que outro mil traballadores do Fiat, máis de dez mil traballadores, crearon en Tudela. A Gli invisibili é un personaxe xeral: É un militante político dos anos 70, coas mesmas características que o resto de militantes; por tanto, non é un personaxe concreto, como ocorre nas novelas tradicionais, cos seus personaxes individuais e os seus apelidos, os seus pais, os seus fillos, a súa historia de amor e o seu particular mundo particular. Non, aquí temos outro personaxe, un personaxe que poderiamos chamar épico, como os personaxes simbólicos das antigas historias épicas.

Na súa última novela, Sandoka, fala de mafia e preséntaa como unha parte inseparable do Estado italiano: non como unha anomalía técnica ou defecto do sistema, non como unha cuestión continxente, senón como característica propia dese Estado. Até que punto as cousas son así hoxe en día e como se adaptou o funcionamento da Mafia á fase actual do capitalismo?

Iso é Italia. En calquera caso, diría que o capitalismo sempre tivo unha tendencia criminal, pero, por prudencia, tratou de respectar a lei. As grandes empresas sempre tratan de manipular balances, pagando menos aos traballadores, pero teñen que ter coidado, porque aí están as leis, os tribunais… dispostos a intervir, e por iso sempre van en liña estreita entre o cumprimento da lei e o incumprimento. No caso das organizacións criminais, as cousas fanse ilegalmente ou en segredo, e aínda que os xefes dos mafiosos teñen que aparecer como persoas respectables, logo asasinan, rouban e fan de todo. De todos os xeitos, eu non vexo grandes diferenzas entre unhas e outras: hai un sistema que reúne case todas as actividades e rendas das persoas, que todo funciona como quere a Mafia. Pero, a diferenza do que sucedeu na década de 1970, hoxe en día non existe esa forma de rebelión colectiva. Hoxe en día, se se quere escapar deste sistema, non queda máis que a solución da revolta individual, a de marcharse, a de ir a outro sitio. Esta é a conclusión daquel ciclo: En 1968 todo era positivo, na década de 1970 todo era perfecto, daquela todo destruíuse e todo se converteu nun gran deserto.

A última pregunta, para terminar, estás a escribir algo agora?

Non, non, porque eu non podo escribir sobre cousas buxán, sobre o que non existe. Estou a esperar. Pero non creo… Gustaríame. Pero iso é o que queremos todos, non é así? Todos o queremos. Todos o queremos todo. E estamos á espera de que o fagan vostedes, porque son os mozos os que teñen que facer as cousas. Eu chegarei a ver algo, quizais, se estades a correr… Pero, dáche présa! Teño oitenta anos e non quédame moito tempo…