Velaquí un home que tivo a oportunidade de falar con Barack Obama.

Si, ocorreu o 18 de abril de 2013. Os que recibimos o Premio Goldman Prize nese ano tivemos esa honra: Azam Alwash de Iraq, Jonathan Dial de Sudáfrica, Aleta Baun de Indonesia, Kim Wasserman de Estados Unidos e Nora Padilla de Colombia, líderes de traballadores que reciclan residuos en Bogotá.

Antes de ir á Casa Branca, recibiunos no Banco Mundial todo o task force [dirección técnica] que trata sobre a xestión dos residuos e o cambio climático nesta institución, o cal é un sinal palpable porque a entidade que estivo financiando as incineradoras empezou a interesarse tamén polas experiencias Zero Zabor, pola importancia que teñen para incrementar os postos de traballo.

Todas estas relacións son para gañar un dos premios que concede a Fundación Goldman.

Si. A finais de outubro de 2012 chamáronme á escola: "Hello, señor Ercolini? Aquí a Fundación Goldman, desde San Francisco. Gañaches o Premio Medioambiental 2013!”. Levo anos traballando na escola da localidade de Marlia, preto de Lucca (Toscana). Terminada a pausa, a chamada pilloume dando unha lección de xeografía entre 27 nenos de 5º. Os mozos e as mozas botáronse a rir ao ouvirme falar por teléfono, en inglés, a ver con quen estaba a falar. Era unha muller de San Francisco. “E que quería?”. “Díxome que me deron un premio moi importante polo traballo realizado en Rifiuti Zeron [Zero Zabor]”. “Canto diñeiro?” “150.000 dólares!”. E eles: Pero agora es rico! Custoume moito convencer a aqueles nenos de que a noticia era un segredo e que debían de ser os meus cómplices gardándoo en silencio…

Que lle dixo a Obama?

En catro minutos comecei dicindo que, como son un mestre de escola primaria, igual os nenos tomaríanme por un tolo cando dixesen que estivera na Casa Branca con Obama. Todos riron. Despois díxenlle que en Italia tiñamos moita simpatía por Michelle, a esposa do presidente, que facía o horto preto da Casa Branca e tamén o compost. Expliqueille a nosa preocupación porque preto de Washington algúns propoñen unha incineradora e que a nosa esperanza é que os fondos públicos dos americanos destínense en lugar da incineración cara á compostaxe, a reciclaxe e as estratexias de Lixo Cero.

Hai moitos enfadados con Obama nos movementos sociais de Estados Unidos. No movemento Zero Waste, por exemplo, personalidades de referencia como Brenda Platt ou Neil Seldman, que creron naquel Yes we can, están moi desesperados con Obama porque a súa axenda está demasiado condicionada polas multinacionais: pero desde fóra creo que non hai comparación entre Obama e George W. A intervención de Bush vinculouse aos intereses dos guerrilleiros e multinacionais.

Cóntanos o inicio da túa loita contra as incineradoras.

O outono de 1995 foi cálido. A rexión da Toscana tiña previsto construír dúas novas incineradoras na provincia de Lucca, unha en Capanco e outra en Pietrasanta. Fronte a iso, organizamos a asociación Non bruciamo il futuro (Non queimemos o futuro). Reunímonos nos 40 barrios que ten Capanno, os veciños responderon en masa, xuntámonos mil persoas na Casa do Lupo que querían facer a incineradora.

Eu empecei a traballar o tema dunha maneira bastante curiosa na escola. Unha mañá levei un saco negro cheo de lixo e empecei a sacar del botellas e porcos de vidro, restos de mazás e plátanos, latas de Coca Cola e conservas, botellas de plástico, cadernos, cartóns… Despois de clasificar en pilas pregunteilles aos nenos: “Que vedes nestas pilas, residuos ou lixos?”. E rápido: “Restos!”. Logo un dixo que o pai está a traballar na fábrica de papel e contoulle como fan a noticia cos papeis usados, o outro viu ao pai facendo o abono coas froitas cascas… “Entón, onde está o lixo?” eu, e eles: “Non hai lixo”.

Con todo, de aí a parar unha incineradora…

Necesitabamos un salto cualitativo que acreditase un certo selo de cientificidad ante os nosos inimigos e sobre todo ante a opinión pública que as incineradoras son moi perigosas. Niso atopámonos desamparados, illados. Os verdes tamén dicían que a dioxina estaba contaminada polas antigas incineradoras, pero os de nova xeración non só xeran enerxía, senón que ademais non contaminan máis que outras fábricas ou o tráfico de coches. Eu estivera co Partido Verde desde o principio, tamén fun concelleiro, pero se cambiaron de estar en contra da incineración a estar fóra, diciamos que eran verdes porque tiñan a cor do dólar.

Naquela época non atopabamos a ningún profesor da universidade da zona que apoiase, con datos irrefutables, a nosa postura contra a incineración. Axudáronnos os doutores de Medicamento Democratica, pero o mundo académico dos politécnicos promocionaba as incineradoras de nova xeración. E o lobby da incineración comezou unha potente campaña de persuasión cidadá.

Entón, como vostede di, sucedeu o seu Big Bang especial.

Quixemos traer de Estados Unidos a Barry Commoner, director do Centro de Sistemas de Bioloxía Natural do CBSN de Nova York e cofundador do ecoloxismo moderno. Debido á súa enfermidade, puidemos traer a Paul Connet, que ensinaba Química Ambiental na Universidade de St. Lawrence, un estudo coñecido sobre a transmisión de dioxinas na cadea alimentaria.

O debate realizouse o 25 de xaneiro de 1996 en Lucca. O encargado principal de promover a incineración, Do Lungo, ía vir, pero… non apareceu, deixando só a Connet. A sala estaba chea de xente, alcaldes e concelleiros dos arredores, outros funcionarios e autoridades, xornalistas, cidadáns… Se o americano amedrentou Do Lungo? Cando lle deron a quenda de falar, Connet abriu o seu maletín e sacando del puxo un pito de boneca no sitio onde ía falar o conselleiro da incineración, dicindo:“The yellow chicken!” (Galiña mollada).

En Gipuzkoa tamén coñecemos a Paul Connet, si, é un mestre de comunicación.

Contou que o culpable é a dioxina, unha killer que tamén ataca desde as incineradoras modernas. As noticias corren a décima parte das dioxinas dos vellos, pero mentres tanto descubriuse que as dioxinas son cen veces máis perigosas do que antes se cría. Non se biodegradan e dánanse en dúas ocasións: cando o vento e a temperatura se esparcen polo aire e entran na cadea alimentaria. A muller, ademais, ten unha tráxica maneira de expulsar este veleno que se acumula na graxa: pásallo ao bebé que leva no embarazo e así ás xeracións futuras. Logo están os metais pesados, o cadmio, o mercurio, o chumbo, o arsénico e outros velenos…

Aínda por riba, é falso que a incineradora “pecha o ciclo dos residuos”: queimar cen toneladas de residuos deixa 30 toneladas, das cales un 10% son cinzas perigosas que necesitan vertedoiros especiais. Velaquí por que. A incineración reduce a recollida selectiva e a reciclaxe e fomenta o consumo de hipers tan querido polas multinacionais.

Pero vostedes gañaron en Lucca.

Conseguimos paralizar tanto os proxectos de Capannórico como de Pietrasanta, e máis tarde en 2008 conseguiuse tamén pechar a antiga incineradora de Castelnuovo de Cafagnana.

Non parastes o de Pietrasantá despois de habelo construído e posto en marcha?

En 1974, Pietrasanta dispuña da antiga incineradora de Falascaia. Os cidadáns denunciaban constantemente que causaba grandes danos na súa saúde. E cando parecía que o seu peche ía solucionar o problema, en 1997 as autoridades decidiron no seu lugar a construción dun novo. Aos cidadáns dicíannos que era o sistema máis controlado de Europa, que medía continuamente as emisións de dioxinas, etc.

Dous anos despois de quéimaa dos cascallos, a xestión da Falascalia pasou a mans da multinacional francesa Veolia e pronto chegou ao xulgado unha carta anónima que probablemente era a vinganza de alguén que perdera o poder: En Falascaia instalouse un software para falsear a medición da contaminación, o que se traduciu nunha decena de reducións de datos. Anos despois, como o escándalo dos coches de Volkswagen.

Neste período, en 2003, as análises mostraron que a contaminación da incineradora era doce veces maior que a permitida legalmente. E pola noite pillámolos botando auga contaminada no arroio. Finalmente, o estado pechou o forno de Pietrasanta en 2010. Hoxe Lucca é o territorio “Incinerator Free”.

Con estes logros, non é de estrañar que desde os arredores pidádesvos axuda.

Desde antes, chamáronnos desde aquel Big Bang de 1996 por toda Italia, Toscana, Lazio, Ligurua, Campania… Convertemos a nosa asociación en “Ambiente e Futuro”. En 2004 organizamos a rede Rifiuti Zero en Italia, que previamente contactara con movementos de todo o mundo. Capannori converteuse no primeiro pobo de Lixo Cero en Italia. E o congreso mundial Zero Waste celebrouse en Nápoles en 2009.

Os lectores lembrarán os lixos de Nápoles, a crise do sur de Italia, que as televisións mostraron con imaxes espectaculares.

En Nápoles, e en xeral en Campania, os residuos xestionábanse de calquera xeito. As autoridades actuaran de forma imprudente na Campania, rexeitaran por completo a recollida selectiva e, coma se fosen moi xordas, apostaran por unhas mega-incineradoras agrupadas con compañías nada transparentes.

O drama do lixo napolitana deu comezo a un proceso de maduración no que miles de cidadáns empezaron a reivindicar a recollida selectiva no medio da acumulación. O Rifiuti Zero e a multitude de colectivos e asociacións de testemuñas, así como numerosas reunións, manifestacións e concentracións, participaron conxuntamente.

Non todos pacíficamente terminados.

Aínda teño á vista imaxes do 29 de agosto de 2004 nas que unhas 30.000 persoas partiron a pé cara ás obras de construción da incineradora de Acerra, e como detiveron a aquela multitude arroxando bombas lacrimóxenas desde helicópteros a mulleres e nenos. Paralizaron a mensaxe Zero Zabor tratando á xente coma se fose un inimigo, militarizando os lugares de descanso, atacando coa policía aos cidadáns que desexaban unha mellor xestión dos residuos.

É certo que ao final se construíu a incineradora de Acerra, en contra da vontade da xente. Pero ao mesmo tempo a recollida selectiva porta a porta e o modelo Zero Zabor estendéronse en Salerno, Benevento, Avellino e outros moitos municipios. Para 2014, Salerno, cos seus 140.000 habitantes, superara o 70% de recollida selectiva, seguido de Benevento, Portici, Agerola, Torre do Greco, Maiori, Ravello e moitos máis.

Cal é a mensaxe que trouxo de Italia a Euskal Herria?

Estiven en Hernani en 2010, vin catro veces desde entón. Hai seis anos as cousas non estaban tan claras, por unha banda había moito medo á incineración, pero doutra banda tiñamos que probar se Porta a Porta era a mellor solución para Hernani. Hoxe podemos dicir que a recollida de Porta a Porta e as mellores prácticas de Lixo Cero dan bos resultados en Hernani. Vin como en Hernani en Usurbil e sei que en Gipuzkoa hai moitos máis.

A min sorprendeume o sistema de compostaxe. Creo que en Hernani hai o mellor sistema de compostaxe de Europa. Gustaríame copiar o voso sistema a Capanco no noso pobo. Pero no resto do sistema Zero Zabor, Hernani está na boa dirección, seguramente porque a sociedade se implicou profundamente, porque a sociedade local quere participar nese camiño cara a Zero Zabor.

É unha mensaxe moi forte para os políticos. Non me refiro aos políticos municipais, porque hei visto que o alcalde está moi a favor de promover o camiño de Zero Zabor. Pero é unha mensaxe moi forte para os políticos donostiarras.

Dígallo, pois, ás autoridades de San Sebastián.

Non é posible promover a incineración cando a sociedade está a empuxar para que non se constrúa. Os gobernos europeos puxéronse en marcha polo mesmo camiño. Acabo de ser en Ljubljana (Eslovenia). Ljubljana é a primeira capital europea en proclamar o obxectivo de Lixo Cero.

Se Ljubljana é capaz de marchar nesa dirección, non entendo por que San Sebastián, Capital Europea da Cultura, quere volver ao pasado. Non é posible. Por favor, é moi importante evitar este tráxico erro

A incineración pasou. A incineración é queimar o noso futuro. Necesitamos o futuro, un futuro para os mozos. Os mozos implícanse moito, porque miran a bolsa de lixo cos ollos dos que teñen futuro. Non podemos queimar o futuro dos mozos.

A mensaxe para os políticos é que a sociedade está a facer o que lle corresponde. Vostedes, os políticos, teñen que facer o mesmo, adoptar os obxectivos das comunidades locais e pedir ás empresas que fagan o mesmo. Non queremos produtos non reciclables nin non reparables, produtos non compostables. Promover un novo deseño, evitar os residuos, evitar o lixo. A comunidade está a traballar moi ben, recollendo selectivamente entre o 70% e o 80% dos residuos. Aos políticos e ás empresas correspóndelles resolver o resto do problema. É unha mensaxe: democracia!

Aquí todos falan de democracia…

Zero Zabor quere ser unha república extensa de nacionalidades e experiencias que conflúen no mar das boas prácticas. Unha fermosa república que se estende desde abaixo, porque Zero Zabor é un movemento de abaixo arriba. As sociedades que queren ser soberanas nos seus lugares de residencia, no exercicio da democracia. Este tipo de sociedades teñen futuro, quen saben construír consensos no nivel inferior. Nos modelos descendentes, as decisións tómanse, pero co risco de quedar incumpridas. Non, o futuro é noso.