Urtxintxa cumpriu 30 anos e preguntamos aos nosos interlocutores se as cousas cambiaron moito en tres décadas. Nunha época, contáronnos que o tempo libre dedicábase á reprodución do ámbito da educación formal, que o papel da persoa educadora era o da coidadora, e que cos anos traballouse moito en obxectivos e valores. Nos últimos tempos, por exemplo, a participación é o ámbito que máis influíu: revolucionou a forma de actuar, trátase dun lecer que xorde da participación de todos e todas xunto con nenos e novos, e as educadoras están a formarse para saber responder a iso. “Antes programabamos a sesión, elixiamos os xogos en función dos valores que queriamos traballar; agora temos que desprogramar, todos os que participamos organizamos a sesión de forma conxunta e o noso papel cambiou”. Eñaut Aiartzaguena Bravo, Iraide Baskaran Uranga, Ainhoa Muerza Molina e Julene Onaindia García explicáronnos que cada día os educadores tamén están a aprender.

Técnicas para traballar o feminismo, a diversidade, o eúscaro…

O feminismo ou a coeducación, a interculturalidad, o eúscaro e a diversidade funcional son os principais valores que traballan en Urtxintxa. A clave está na formación continua nestas materias e na aplicación do apreso na intervención, ir probando e buscar alianzas entre os educadores que consideran importante traballar en equipo. “Adaptamos os xogos para traballar valores –di Ainhoa Muerza–, porque o mesmo xogo pode ser moi sexista ou non sexista segundo a forma na que o expoñamos. O fundamental é telo en conta e darlle unha volta ao xogo”. É dicir, buscar tragamonedas para traballar diferentes valores a través de xogos. Por exemplo, no xogo das Bandeiras cada equipo ten que defender a súa bandeira e roubar a dos demais competindo un contra outro; un día decidiron unificar a todos os compoñentes, aos poucos aliándose co resto de grupos, e nun momento todos convertéronse en aliados, todos gañaron o xogo.

O eúscaro é un dos temas máis complicados segundo Eñaut Aiartzaguena: “Antes saíanos a orde, ‘facede en eúscaro’, e a miúdo produciamos un efecto contrario; habemos visto que é máis efectivo, por exemplo, que os nenos e mozos entren na conversación en castelán e mantéñanse en eúscaro, para que eles contáxiense ‘’”.

En relación á coeducación, realizaron unha dinámica para romper estereotipos e traballar as emocións nas colonias: Os mozos de 10 a 13 anos sentaron no solo, cos ollos pechos e animados pola música tranquila, e os educadores dixéronlles ao oído cousas bonitas, fixéronlles algunha caricia… sen que ninguén sentise incómodo. “Os mozos estiveron máis remisos ao principio, pero esta foi a nosa sorpresa, ao día seguinte os propios rapaces propuxéronnos facer o mesmo”.

Aiartzaguren engadiu que a nudez é un tema espiñento: “Nas colonias, por exemplo, o momento de cambiar o traxe de baño na praia é unha oportunidade para facelo, pero facemos unha mensaxe en contra si pedimos aos nenos que se muden e os educadores vanse por quenda ao vestiario. Nas duchas tamén afloran complexos a determinadas idades e hai que xestionar esta situación. Despois duns xogos de auga decidín cambiar fóra cos nenos e ao primeiro momento sorprendéronse, despois tomárono con naturalidade e xa está”. En definitiva, Iraide Baskaran engadiu que é contraditorio que cada un faga unha cousa que lles pida a eles, porque os educadores teñen que dar exemplo: “É verdade que chegar aos campamentos e pensar que de súpeto todos se ducharán á vez ou cambiarán sen toalla pode ser unha violación da situación, por iso é algo que hai que traballar antes, desde a infancia e desde moitos puntos de vista”.

Un modelo e á vez un modelo máis, é a balanza que hai que equilibrar ben. As educadoras teñen claro que son unha máis no grupo, pero sen esquecer que queren educar aos nenos e nenas nuns valores e uns obxectivos, e que para iso tamén teñen que velos como modelo. Puxéronnos un exemplo: si na pa só están os mozos, a muller educadora é a de empezar a xogar con eles, a ver si anímanse máis chicas.

Pondo palabras a preocupacións e sentimentos

Os momentos de conversación e debate tamén son unha boa oportunidade para tratar moitos temas. Muerza cóntanos que no Gazteleku hai charlas e reflexións case todos os días. En función da idade, as vivencias e as preocupacións, eles son os que expoñen os temas. “Hai pouco empezaron a preguntar sobre a transexualidad e aproveitamos para falar de iso”. Calquera escusa é boa, engadiu Aiartzaguren: “Si nunha excursión pregúntanme si teño noiva, contesto que teño noivo para pór estas cousas sobre a mesa da maneira máis natural posible”. Julene Onaindia lembrou que as asembleas tamén son unha oportunidade para falar do que lles interesa e preocúpalles: “A nosa experiencia é que aos poucos os nenos e mozos vanse abrindo. Nos campos de traballo sucedeunos que ao principio os educadores chamabamos asembleas, e aos poucos foron eles mesmos os que empezaron a asumir esa responsabilidade. Nunha excursión, un neno sentiu mal pola actitude homófoba de moitos e chamou a unha asemblea extraordinaria para expresar os seus sentimentos. Crear un clima de confianza é fundamental para poder facelo”. Mesmo a quen non se ve suficientemente empoderado para iso, ofrécenlle ferramentas e espazos diferentes, como falar cun amigo ou educador concreto.

Máis aló das etiquetas, hai que saber ver as capacidades

Ás veces é canso, ás veces é duro o traballo do educador. Un lembra o pranto e o pranto dos fillos que queren estar cos seus pais pero que foron de vacacións e mandárono aos campamentos de verán, o outro lembra os malos tratos dos seus familiares, aos adolescentes que lles acolleron… Pero sobre todo, é un traballo que lles satisfai, que lles permite compartir profundas confidencias e momentos agridoces na crianza de nenos e mozos. Tamén é posible aprender dos demais. “Un dos nenos subiu ás rocas para saltar ao río –cóntanos Onaindia– e foi seguido por outro con diversidade funcional, con síndrome de down. A miña primeira reacción foi facerlle baixar, pero o educador de á beira díxome, por que non dixémoslle nada ao anterior e ímosllo a dicir? É un neno forte e autónomo, é capaz. Era un chapeu, deu un salto moi bonito. O salto da teoría á práctica non é fácil, temos límites, responsabilidades… Detrás das persoas vemos etiquetas, e máis aló das etiquetas, temos que saber ver as capacidades”. Subliñou que non hai educadores ideais, cada un ten moitos adxectivos e características, “e no conxunto iso é o que dá forza ao equipo, somos complementarios”.

A educación non formal, din, non está ben valorada, algúns pais utilízana aínda como aparcadoiro para nenos e nenas. “Tivemos de todo –di Aiartzaguena–, vimos a moitos pais e nais, centros educativos e axentes da comunidade moi implicados nalgúns proxectos, e ás veces sen ningún interese. Queremos pensar que a nosa achega, aínda que sexa nunha porcentaxe pequena, chega á familia e á comunidade”.