Rikardo Arregi Diaz de Heredia (1958), profesor de eúscaro, escritor e poeta

“Os problemas, sobre todo, téñoos fóra de Vitoria-Gasteiz. En Vitoria entramos nunha tenda e a maioría das veces non se me ocorre empezar en eúscaro, ou polo menos até agora non. Falo si tes un día militante, pero normalmente non.

Cando vou a San Sebastián, penso que todo o mundo falará en eúscaro e os maiores golpes tívenos en cidades como Donostia. Acudir a algún lugar, falar en eúscaro e responder en castelán ou recibir unha resposta negativa. Unha vez no verán entrei nun bar, é certo que estaba vestido de verán, e o do bar empezou a facerme en inglés directamente, e cando lle contestei en eúscaro, quedou asombrado.

Paréceche que todo o mundo ten que entender o eúscaro e logo te dás conta de que non é así. En Vitoria-Gasteiz non me parecería raro, pero nunha Donostia ou nunha Zarautz paréceme incómodo.

Non che pasou dicir que es gasteiztarra, que es euskaldun, que che sorprendeu?

Si, si, ou que a xente de aquí pense que non son de Vitoria, ou que non son de Álava. Como o meu primeiro apelido é Arregi, ‘pensaba ti…’, son de Vitoria! A da rúa da Arca! Os meus pais son baloqueiros, todos os apelidos son de Zarate, etc. Moita xente, e sobre todo fóra de Vitoria-Gasteiz, faiche un estudo botánico e xeológico cando dis que es gasteiztarra e euskaldun, a ver de onde é esta estraña planta, os teus pais, a túa avoa, a túa non se que… Normalmente non contesto a estas cousas. Es de Vitoria-Gasteiz? ‘Eta euskalduna?’ Si. ‘E a túa nai…’, non contesto, paréceme de mal gusto. Pregúntoche que é a túa nai, que é o teu pai… sobre as cousas da familia?

Moita xente, fóra de Vitoria-Gasteiz, pensa que aquí o do eúscaro é algo raro e haberá 20.000 euskaldunes. Se cadra hai máis euskaldunes en Vitoria que no teu pobo. Enfádome cunha xente. É certo que vive moita xente, e non sei cal é o idioma principal, e que na rúa óuvese o árabe, o urdu ou o castelán.

A actitude era diferente antes e agora?

Noutros tempos, por exemplo nos anos 80, falar en eúscaro estaba moi guettizado, na Zona vella, na rúa Kutxi… Creo que agora tamén hai ese rastro.

Antes, por exemplo, ía cuns amigos, pero non me gustaba moito a rúa Kutxi, de falar en eúscaro, si, pero me gustaba máis a música que puñan na rúa Zapatería ou en Pravda de noite. Dábame conta diso. Cando a xente sabía que eras vasco pensaba que as vacas ou as ovellas virían detrás de ti. Perdoe, pero eu son de Vitoria. Vin vacas, é certo que os meus pais eran dos pobos, pero vivían aquí. Antes eran moitas as persoas que unían o eúscaro e a ruralidad. Vacas?’, e eu, que vaca? Falar en eúscaro non me fai baserritarra. Agora haberá outros tipos de prexuízos, pero iso non”.

Ane Pedruzo Redondo (1985), responsable de comunicación de Oihaneder Euskararen Etxea

“Levo un par de anos nas tendas e nos bares falando a primeira palabra en eúscaro, polo menos téntoo. Tes sorpresas moi bonitas. Ve á panadaría, fala a primeira palabra en eúscaro, e descobre que o teu home de detrás tamén a escoitou e que ela tamén a fixo en eúscaro. É unha alegría incrible. No micro, pero estás a incidir. Tamén dinche ‘non enténdoche’. Vivir en eúscaro ao cento por cento non é fácil, pero cada vez é máis fácil.

Ás veces non queres facelo, porque estás canso ou enfadado, e non tes ganas de meterche nunha. De todos os xeitos, a alegría é máis xenerosa que a tristeza.

Tamén se atopan malas posturas, pero son moi poucas na actualidade. Ouzo outros rumores: ‘Síntoo, gustaríame’ ou ‘Eu non puiden aprender’, ou ‘Que ben, vós facédelo’. Hai moitas actitudes deste tipo. Dá alegría e podes ter unha conversación así: ‘Quizais agora non, pero aos poucos, non te preocupes, virá o momento’, ‘Non, agora son demasiado adulto’, ‘Nunca é tarde’. Poida que non vaia a ningunha parte, pero é bonito ver que a xente pensa así. Por iso digo que hai potencialidade, porque hai ese tipo de actitudes. É difícil, pero non imposible, e cada vez será máis fácil.

Por medo á mala resposta, non o facemos moitas veces. Se non o facemos, non saberemos si imos recibir unha resposta mala ou boa, non imos identificar a un euskaldun que puidese estar aí. Entón, hai que facelo! Non digo que vaiamos coa placa do xerife. Ocorreume hai pouco. Ía cun amigo e tiñamos que preguntarlle algo a unha muller pola rúa. Fixémolo en castelán, polo seu aspecto. Foi un prexuízo absurdo, e ademais traballamos o tema, realizamos un taller de TELP... e aquela muller era euskaldun! Deunos unha lección.

A ninguén lle gusta recibir unha mala resposta, e que día ten e como está, poida que non sexa o que máis necesita nese momento, pero ben pensado... o problema non é teu, é seu. Non sabe a lingua que é oficial aquí, está a perder outra forma de ver o mundo, perdeu a oportunidade de empatizar comigo, e non vou entrar no debate, porque non creo que esteamos en condicións de discutilo ao mesmo nivel.

O outro día pedín na taberna zume de laranxa e o posadero dixo: ‘Zer?’ e eu ‘a-ran-ja-zu-ku, a-ran-ja-zu-mo’, e el: ‘Se queres fareicho en chinés!’. Empezas a quentarche e dis, ‘pero aquí non se fala chinés, e en eúscaro si, e díxenche a-ran-ja (laranxa), perdoa pero iso enténdese. E sabe vostede que? Non me saíu nada, non pasa nada, grazas, adeus’. Cantos bares hai en Vitoria? Cando tes un bo día podes facelo. Creo que merece a pena”.