Ouvín que é vostede un pescador colérico.

Si. Busco troitas nos pequenos arroios dos Pireneos. Do mesmo xeito que o eúscaro, a pesca conta na Alta Navarra con tres zonas: a zona salmónica (zona de montaña), a zona mixta e a rexión ciprínica (zona centro e ribeira). Na primeira predomina a troita. O campo de vida deste peixe é, en certo xeito, como o do eúscaro na Alta Navarra. Doutra banda, a troita atópase nun terrible declive, probablemente polo cambio climático. Se a temperatura media da auga do río sobe un grao, as troitas soben un quilómetro en busca de auga fresca e oxigenada. Por iso desaparecen en todo o hemisferio norte.

Niso tamén hai igualdade co eúscaro?

Si, si. “A amorosidad do eúscaro”. Ese podería ser un bo título.

Ti tamén es o neno da ikastola San Fermín?

Alí aprendín. Como din agora algúns, na época de San Fermin-lobby, pero sen ser dese lobby. Despois fíxeno no instituto Irubide e despois fun a Leioa a estudar xornalismo. Ao terminar fixen unha nova diplomatura en Estudos Europeos. Eu sempre me crin moi europeo. Sempre me pareceu Europa un obxectivo moi interesante como proxecto político, pero non, claro, ese modelo que se estaba construíndo e que agora se está desconstruyendo. Os vascos temos unha oportunidade única para reivindicar o noso carácter político europeo. Somos indíxenas de Europa e creo que podemos achegar moito. A idea do indigenismo europeo ten o seu punto pequeno e atractivo, tamén a nivel de comunicación.

A túa actividade profesional comezou en EiTB. O cárcere interrompeu a súa actividade xornalística.
Ao principio andei facendo substitucións en Euskadi Irratia, nada máis acabar o primeiro curso de Xornalismo. De cando en vez percorrín todas as residencias. Tanto nas dúas radios como na televisión. Estiven a piques de ir a Baiona e a Bruxelas.

Naquela época a insumisión estaba en pleno apoxeo. Eu non quería ir a filas e me insumí. Metinme de cheo naquel movemento e o cárcere interrompeu a miña actividade laboral na televisión.

Ao principio permanecín cinco ou seis meses en terceiro grao, sen ir ao cárcere máis que a durmir. Despois decidimos plantarnos e entón metéronnos no 2º grao. Estiven alí un ano e medio.

Que che achegou esta experiencia?

Dixemos moitas veces que non gañamos, porque eramos antimilitaristas e porque os exércitos seguen aí. É certo, pero o obxectivo inmediato da insumisión era acabar co servizo militar e conseguímolo. Foi unha vitoria, pero neste país a miúdo ocórrenos que os membros desa masa crítica que estamos en aspiracións abstractas e transformadoras nunca sabemos cando gañamos, e por tanto non sacamos o mollo que lle corresponde á vitoria.

Para cando nos damos conta de que gañamos perdemos a oportunidade de capitalizarnos e temos que darlle a volta a iso. Naquela época, enfrontándome ao medo, parte da miña felicidade vén de ser coherente. Iso é o que me dá forza para crer nas iniciativas que hoxe en día levan a cabo en liña coa desobediencia civil non violenta. Non é o mesmo ter 20 anos que 50, pero agora, despois de que os nenos crezan, vexo con ganas de novo ese camiño. Hai pouco, aquí, tiven a oportunidade de participar na Herri Harresia que se fixo en Nabarreria e fíxeno con paixón.

Tiñas fama de presentador de guapo, pero tamén de rebelde. Por que?

Pola época, polo lugar, pola influencia dos medios de comunicación... tiven un gran control. As discrepancias políticas e lingüísticas foron, na súa maioría, a orixe da situación. Son neno da ikastola, os meus pais non sabían euskera, o meu dialecto é batua, pero sempre recorrín, como tantos outros, aos moldes que en teoría se usaban en Pamplona. Por iso sempre dixen na escritura que son seguidor de Aingeru Epaltza, por exemplo, e iso estaba prohibido en ETB. Non podía utilizar “outro” ou “dicir”, por exemplo, e o xefe díxome que se tiña dúbidas debía acudir ao guipuscoano. Claro que eu non tiña ningunha dúbida respecto diso! Afortunadamente, eu creo que este é un tema que EiTB superou en boa liña desde hai tempo. Ao mesmo tempo, sentía unha inmensa falta de respecto pola Alta Navarra e por Iparralde. Alguén me advertiu de que a televisión a pagaban os cidadáns da CAV. Comprendín a mensaxe. Non era unha televisión para o País Vasco.

Á saída do cárcere coas portas de ETB pechas?

Si, e presenteime en Pamplona TV. Naquel momento estaba a organizar unha Canle 4 que se emitiría por toda Navarra e en poucos meses era responsable de informativos.

Estiven uns tres anos. Tamén alí tiven grandes choques. Un empresario que tiña o 51% das accións no consello de administración de televisión mantíñame por motivos profesionais, non ideolóxicos, e o resto eran comisarios de UPN. Tiven grandes presións para pór o lazo azul ou para quitar o pano vermello de Sanfermin cando mataron a Miguel Ángel Branco… Entón, funme ao Euskaldunon Egunkaria.

Resultoume duro ir e vir todos os días a Andoain e despois de seis meses vin un anuncio. Unha empresa gandeira necesitaba un xerente e dicía que o eúscaro era imprescindible. Era unha empresa veterinaria. Tiven que aprender todo sobre a gandaría, porque non sabía nada, pero tiña experiencia en organizar grupos de traballo e traballar a comunicación, tanto dentro como fóra da empresa, e estiven moi a gusto.

Empezamos a facer a revista veterinaria e hoxe en día seguimos facéndoo no Labrit. 7.000 gandeiros recíbeno no Estado español. Conta con 36 páxinas en cor, financiadas con achegas de provedores e laboratorios. É unha empresa moi interesante e desde que os coñecín encántanme os gandeiros.

Na nosa sociedade, tan cidadá, non somos conscientes de até que punto os gandeiros traballan para que os campos dos nosos soños estean así. Os cidadáns teriamos que pagar unha taxa especial por ser os nosos xardineiros aos que viven no campo.

Por que traballaches na creación de Nabarralde?

Chamáronme para participar na creación do proxecto e entrei porque estaba de acordo cos seus obxectivos. O obxectivo era pór encima da mesa que algúns referentes do imaxinario vasco teñen que ver coa estrutura xurídico-política da época. Desde a perspectiva histórica e xurídica. Esa é a liña de discurso, cultural e ideolóxico que elaboraron os antigos euskaldunes, Arturo Campión e todos eles, pero que non chegou a ser política.

O bizkaitarrismo, en cambio, conseguiuno o aranismo. Aínda que menos cultivado intelectual e historiográfico, tivo unha gran capacidade para saír adiante politicamente. Por iso, o nacionalismo bebe sobre todo do aranismo. Creouse para adiantar dalgunha maneira a esta zona de Nabarralde, non para negar nada pero si para advertir de que non se debe beber só do aranismo. Que non é suficiente para que todos poidamos unirnos, e iso é o que está a mostrar a realidade. Coa achega doutros referentes e enriquecendo a perspectiva, entón si que se pode facer un proxecto nacional vasco. Eu creo niso. Hai que reivindicar a visión de Euskal Herria, en ambos os sentidos. O aranismo reivindica o Berdismo e o Atlanticismo, pero o 60% do territorio non é verde, polo menos na maioría das épocas do ano.

Tamén participaches na iniciativa Nafarroa Bizirik. Foi o pesadelo dos de UPN?

Evidentemente, prodúcenlles moitas contradicións. Iniciativas como Nafarroa Bizirik pon de manifesto que se se fregan un pouco na presunta bandeira navarra que eles colocan por diante, no centro enseguida salgue cor de gualdo. Nafarroa Bizirik foi a idea de Eugenio Arraiza. Pensaba que se achegaba o aniversario da conquista e que había que facer algo. En 2003 publicou un libro sobre Sancho o Maior cos historiadores Roldan Jimeno e Aitor Pescador, e ese foi o seu precedente.

Puxemos en marcha Nafarroa Bizirik e tivo a súa primeira sede nunha habitación da miña casa. A nosa idea era facer de surfeira na onda que crearía o réxime. A evolución ensinounos que toda a onda foi creada por Nafarroa Bizirik. A partir de aí, o cambio nesa referencia histórica concreta produciuse no discurso hexemónico. Agora ninguén nega que a Alta Navarra foi conquistada militarmente en sangue. Ten unha gran importancia no imaxinario da xente. Iso conseguiuse fai entre catro e cinco anos. Eu non son nada historicista, pero creo que entre todas esas referencias que forman imaxinarios colectivos no camiño da creación da identidade dos individuos hai tamén ideas de pasado colectivo, consciente ou inconscientemente. E se eses referentes son os mesmos que os españois ou os franceses, que somos nós? Había que facer ese traballo e agora hai que integralo no sistema educativo. Os referentes históricos non son imprescindibles, pero para moita xente son moi útiles na conformación do seu imaxinario e, por tanto, na súa elección identitaria política.

Que importancia tivo a súa familia na súa concepción política?

Bebín o patriotismo da miña familia. A nai, nacida en Caracas, de PNV e EA, era filla de Salvador Urrotz, un gudari de Roncesvalles. Aita foi militante da Esquerda Abertzale desde 1977.

Ingresou en prisión por ser vicepresidente do consello de administración de egin e faleceu dun infarto durante o proceso xudicial 18/98. Estaba en Portugal cando pecharon egin. Logo gardámolo en varios sitios, porque non queriamos que fose detido. Nós levámoslle á Audiencia Nacional para que non pasase polas mans da Garda Civil. Fun con el e cando lle ordenaron o cárcere foi a primeira vez que vin chorar ao meu pai, dicíndolle sen voz, “din que son de ETA”. Non era en absoluto certo, pero foi trasladado a Alcalá Meco e, tras varios meses de prisión, morreu na rúa, á espera de xuízo. En casa, sempre consideramos a Baltasar Garzón culpable da morte do seu pai.

Vivimos un momento de cambio en Navarra. Como está vostede?

Moi esperanzado. Non nos damos conta da importancia de espremer até a máis mínima vitoria. É un gran paso e é o momento de dar a máxima axuda para que o antigo réxime, quinta columna daqueles que conquistaron a Alta Navarra no século XVI, non volva. Neste momento temos unha responsabilidade e unha responsabilidade incribles.

Estamos a falar de patrimonio inmaterial, e niso estás concentrado en Labrit Multimedia.

Traballei na Fundación Euskokultur con Eugenio Arraiza, deixando Nabarralde. Estando alí, empezamos a traballar co profesor da UPNA Alfredo Asiain no Arquivo do Patrimonio Inmaterial de Navarra. Iniciamos unha metodoloxía sistematizada para a integración dos contidos a través de historias de vida e en formato audiovisual. Cando saín de Euskokultur, ofrecín á universidade os servizos de Labrit Multimedia para poder continuar co traballo. Realizamos inventarios de fenómenos colectivos, recollemos elementos que son compartidos por unha colectividade humana e que son xeradores de identidade. É certo que no noso ámbito de actuación en Europa non existen outras empresas na actualidade. Aquí o ámbito comunicativo é moi importante. O patrimonio inmaterial achega un gran valor engadido ao turismo rural e cultural. A esencia dos produtos da denominación de orixe, por exemplo, está ligada a un lugar, e iso é o que temos que mostrar.

Un exemplo diso é a campaña que fixeches o ano pasado co queixo roncalés?

Por primeira vez, trátase dunha campaña de publicidade en roncalés que se realizou en eúscaro. Grazas á súa singularidade conseguimos unha gran difusión. O alcance multiplicouse por 26.