O túnel de Serantes foi coñecido como o “Aeroporto de Castelló” do País Vasco. O Ministerio de Fomento de España aprobou en 2001 o proxecto de construción do edificio, pero as obras non comezaron até o ano 2005. Finalizar en 2010. O obxectivo anunciado era levar a bordo parte das mercadorías que saen do Porto de Santurtzi en tren para que os poboados da Marxe Esquerda (Santurtzi, Portugalete, Sestao, Barakaldo) puidesen librarse da carga deste transporte.

Para desembarazarse duns, había que polos sobre os ombreiros doutros. A pauta do túnel de Serantes esixía que as mercadorías do porto pasasen polos municipios de Ortuella e Trapagaran, no val de Meatzaldea. O proxecto recibiu unha resposta nestes municipios, entre os que se atopa a plataforma Meatza, e finalmente acordouse que o túnel non funcionaría ata que se realizase o variante sur ferroviaria completa.

En 2008 aprobouse o proxecto de variante, de dezaoito quilómetros, que chegaría até Arrigorriaga sen atravesar o centro urbano. O custo ascende a 600 millóns de euros. Para entón xa se iniciou a crise económica e Madrid non se sumou ao proxecto. O túnel de Serantes acabouse, cun custo de case 50 millóns de euros, pero aínda está en uso, segundo as fontes.

Reactivar o tema en 2014

O suceso produciuse nun sopor que durmiu até 2014. Entón, os habitantes da comarca coñeceron a través da prensa que algúns representantes públicos de España e Euskal Herria comezaran a mostrar a súa intención de pór en marcha o túnel. A plataforma Meatza reactivouse hai unha década e en xaneiro de 2015 reuníronse 2.000 persoas na manifestación de Ortuella e Trapagaran.

Por último, a finais de novembro, unha semana antes do comezo da campaña para as eleccións xerais coñeceuse a intención concreta do Ministerio de Fomento. En concreto, o 28 de novembro publicouse o informe de investigación para a primeira fase do variante sur ferroviaria, abrindo un prazo dun mes para presentar alegacións. Os obxectivos de 2008 rebaixáronse, pero non son fráxiles: aínda que o informe analiza varios itinerarios, o que prioriza o Ministerio tería unha lonxitude de doce quilómetros e un custo aproximado de 300 millóns de euros.

A maior parte do trazado, uns nove quilómetros, pasaría por baixo dos tres túneles e contaría con dous viadutos. O mesmo informe recoñece que é o máis caro e prexudicial para o medio ambiente en todas as opcións, pero o prioriza por “funcionalidade”. É dicir, porque sería o máis axeitado para a conexión coa posible liña do TAV entre Bilbao e Santander.

Danos ao medio ambiente

O proxecto recibiu numerosas alegacións, tanto do movemento popular como das institucións, sobre todo dos concellos da zona. Cabe destacar, neste sentido, o devandito sobre o percorrido proposto pola alcaldesa jeltzale de Barakaldo, Amaia do Campo: “É unha animalada para o medio ambiente”. Precisamente, a plataforma Barakaldo Naturala, que traballa na defensa dos últimos espazos naturais do municipio, presentou varias alegacións ao informe do Goberno de España. Entre outras cousas, subliñan que se destruirían paraxes de gran valor.

Doutra banda, Barakaldo Naturala lembra nas súas alegacións que o informe do proxecto non ten en conta que o almacén de Argalario, baixo o cal se construiría un dos túneles, débese baleirar nun prazo máximo de dez anos. Centos de miles de toneladas de lindano permanecen ocultas na zona de Argalario.

O proxecto en cuestión

Máis aló das alegacións concretas relacionadas co medio ambiente, as asociacións Barakaldo Naturala e Meatza, que presentou un total de 72 alegacións, cuestionan todo o proxecto. Din que hai que repensar a forma de solucionar o transporte de mercadorías no porto, tendo en conta a opinión dos cidadáns da zona. “O problema é que o obxectivo principal do informe de investigación é abrir o túnel de Serantes. É un ataque á nosa calidade de vida, e non é o primeiro, sen pensar que hai alternativas á apertura do túnel”.

Os partidarios e os contrarios ao percorrido proposto polo Goberno de España non coinciden nunha cuestión fundamental. O primeiro bloque, que inclúe á maioría dos grupos políticos con representación no Parlamento Vasco, sinala a necesidade de abrir novas vías ao transporte de mercadorías no Porto de Santurtzi polo incremento do número de mercadorías que chegan ao porto: En torno ao 10% desde 2012.A opinión dos grupos que se opoñen ao proxecto é diferente á de EH Bildu, entre outros. A coalición e o grupo ecoloxista Eguzki argumentan que, desde un punto de vista máis amplo, os datos son moi diferentes: concretamente, un 25% entre 2007 e 2013.

O Ministerio de Fomento español está á espera da próxima fase do Plan Especial de Fomento, como algúns outros.