Dis que a euskaldunización do mundo da empresa, aínda non se retarda, pero que empezará. Por que dis iso, que é un campo que se empezou a cultivar fai non tanto?

Temos que saber onde estamos para non caer en optimismos estériles e pesimistas maliciosos. Todos os procesos teñen o seu ritmo, despois de andar moi rápido nos primeiros momentos pódese retardar ou, cando se trata de procesos máis complicados, ao principio pódese retardar e logo acelérase cando se atopan algunhas claves.

Aínda imos in crescendo, pero chegará un punto no que será máis difícil conseguir os logros ao mesmo ritmo. Pasa algo. Ao principio, é moi importante o ambiente, o entusiasmo, a intención, o estímulo, a mensaxe da dirección, e iso leva a todos. Pos leitmotiva, tócanos a todos e moitas forzas únense ao mesmo tempo para apoiala. É o conxunto de decisións individuais.

Pero logo chega o momento do campo persoal, a decisión tena que tomar un mesmo, o seguinte salto téñeno que dar persoas concretas.

Pode explicalo cun exemplo?

A nosa experiencia aquí. Ao principio eran campañas: “Imos pór a rotulación en eúscaro! Imos traducir as ferramentas!, imos facer enquisas…”, e ía ben, a curva de [uso] ía en aumento. Hoxe en día estamos atrancados. Unha ducia de persoas saltan ou non hai nada mellor que facer. A responsabilidade está localizada e está nas persoas, sexan euskaldunes ou castellanoparlantes, xa que non todos os vascos falan en eúscaro.

Cando se unen os desexos e as capacidades dunha cuadrilla, a forza e o resultado multiplícanse. Supoñamos que son dez persoas, oito euskaldunes, pero fano en castelán. Deciden, en ausencia de ambos, actuar en eúscaro. O oito non o cumprirán, pero poden chegar a cinco. A partir dese momento, de súpeto, deron un gran salto. A cuestión é até onde chega esta forza. Algúns dese seis empezarán a cansarse, “adaptámonos moi ben na fala, pero no escrito non...”, empezan a aparecer trabas e chegamos ao teito das forzas que ao principio existían.

Quere dicir que as empresas están a tocar os teitos?

Dámosnos/Dámonos conta de que hai un teito e analizamos por que está. Supoñamos que é porque non temos suficiente destreza escrita, “a ti, imos facer un curso de alfabetización, catro horas á semana no euskaltegi, pagado pola empresa”. Isto dá outro empuxón e comeza o seguinte salto, pero tamén ten o seu teito. Imos rompendo os teitos e cada un ten a súa clave para romper.

Por iso, na década dos 90 comezamos a euskaldunizar o mundo empresarial. As empresas que fixeron moito comezaron a chegar aos seus teitos. En 2003 fixemos o primeiro plan de eúscaro e vimos cal é o noso teito. O mesmo ocorre noutros moitos lugares.

Sabaiak sabai, di que os logros se deben medir estatisticamente e que pouco se fai na euskaldunización das empresas.

En empresas similares, unha delas alcanzou a euskaldunización do 70% e a outra se quedou no 40%. Si analizas as combinacións entre axentes (persoas e ferramentas), darasche conta de que non se podían obter mellores resultados. Pode ser máis exitoso que a empresa que chegou ao 40% que a que chegou ao 80%, xa que xa coñeces de antemán a potencialidade de cada un. Esa é a esencia da miña tese.

Especifique máis a súa tese, é dicir, explique a fórmula individual/a-colaborador/a-cliente.

En primeiro lugar, está o traballador. Iso é o que ten que decidir si vai actuar en eúscaro ou en castelán. En segundo lugar, está a súa relación cos compañeiros. En terceiro lugar, a relación cos externos, é dicir, cos clientes. Cuarto, a relación entre o traballador e os instrumentos [computador, control numérico...]. As ferramentas son, cada vez máis, os intermediarios dos traballadores.

Até que punto o instrumento inflúe no uso do idioma do empregado?

O outro día, no taller, fun a unha máquina de control numérico e deime conta de que estaba en castelán. É de Fagor e ten versión en eúscaro. Algúns alumnos de Azpeitia estaban alí e díxenlles que lles traía de ARGIA para fotografarme e porme en eúscaro. “Está en eúscaro ou non?”. Non o sabían. Se utilizasen a versión en eúscaro, a linguaxe de programación utilizouse en eúscaro, pero ao estar en castelán teñen tendencia a facelo en castelán. Iso condiciona enormemente.

Por que dis que o condiciona moito?

Se escribo nunha folla de cálculo e as ordes están en eúscaro, coñezo unha serie de palabras: “fila”, “media”, “varianza”... Grazas á máquina afasche a utilizar esas palabras e logo inicias unha conversación técnica con moita facilidade. Pero si tes o “arquivo-pegar…”, cando esteas a falar diso tocarás inmediatamente ao castelán.

Outro tanto na industria?

O vocabulario técnico pode ter un peso importante. Danobat realizou dous ou tres versións do seu dicionario técnico de máquina ferramenta. Fagor Ederlan de Tafalla repartiu o seu vocabulario técnico a todo o persoal. Iso facilita a conversación en eúscaro. De que se fala no taller, na cuadrilla ou na familia? Non, trátase de cousas de traballo, de cousas técnicas: engurras, rectificado…

O que vai a medio camiño, o euskaldun berri, pero que ten a ferramenta necesaria para falar en eúscaro, preocúpame. A escusa é fácil porque non domina o vocabulario técnico e recorre ao castelán. Ao ter o dicionario, borra a escusa e a razón (non é só unha escusa). Quen queira afaise e de súpeto dáse conta de que no taller fálase euskera con algúns temas técnicos. Logo non o fará tamén na rúa en eúscaro, nunha contorna moito máis fácil! O impacto é brutal. Se cremos, como cremos, que é importante pór os sinais das rúas en eúscaro, non será polo menos o mesmo ter palabras en eúscaro sobre o traballo no centro de traballo?

Todo iso é importante porque altera a decisión da persoa.

Até ese punto?

Para min si. Falar en eúscaro ou en castelán é un clic. É posible que pase entre dous e tres anos desde que decides facelo en eúscaro, pero a decisión é instantánea. Esas decisións son moi potentes, todo o que leva a iso vale, o ambiente, a paisaxe lingüística, o que o amigo lle di, a música que se escoita, a coincidencia e o dicir, “ti es capaz de utilizar o word en eúscaro, póñocho?”. Quizais para entón xa tome a decisión de comezar en eúscaro.

Vostede di que hai que sacar contas concretas, que as frecuencias das relacións entre compañeiros e compañeiras, entre compañeiros e ferramentas, e que as ferramentas son mediadoras dos compañeiros e compañeiras.

Vou pór un exemplo. Unha empresa convocou un posto de traballo e o que quedou primeiro no exame é un fenómeno, pero non domina o eúscaro, está lento. Que facer? Pensemos que queren contratar a responsabilidade para un posto. Contemos o número de compañeiros e compañeiras do seu equipo e saberemos cantas relacións terá cada día cos seus compañeiros e compañeiras. Supoñamos que estea na dirección, calcule o número de reunións que debería realizar. Antes da contratación do novo traballador o uso é tan amplo que si se incorpora ao seu posto de traballo, o descenso é tal, segundo os cálculos efectuados. Está a empresa disposta a ter ese descenso?

Esa é a túa reivindicación.

Os plans de eúscaro deben evolucionar cara a ese punto, deben integrar os cálculos estadísticos. Por exemplo, dependendo do número de traballadores que saibas eúscaro e da cantidade de ferramentas que teñas en eúscaro, pode ocorrer que nun centro de traballo a porcentaxe de uso do eúscaro sexa do 30%. Aí está a análise matemática de Txillardegi [Análise Matemática das Sociedades Bilingües]: os euskaldunes tanto, os castellanoparlantes tanto, que farán combinacións entre eles e, como moito, farán tanto en eúscaro. Aplicar isto mesmo aos plans de eúscaro.

Dámoslle moita importancia á motivación, etc., e hai que darlle, non estou en contra, pero esquecemos os aspectos puramente cuantitativos, estadísticos. Esa é a miña reivindicación. Estamos a perder potencia nos plans de eúscaro. Con isto, quizá poderiamos superar varios teitos.

Di que o Goberno Vasco está a ofrecer ferramentas en eúscaro. Pouco do que se fixo e non se sabe do que hai. Que lle pides á administración?

Imos dicir as cousas que se fan. Programas de ofimática, plugins, etc. www.euskadi.net. Está ben, fanse as cousas. Moito máis que antes.

Fagor utiliza SAP ERP. Trátase dun software creado pola multinacional alemá para a xestión xeral das empresas. É a máis utilizada do mundo. Está presente en todos os computadores da empresa, nos talleres, nas oficinas, no móbil do que se está vendendo en Berlín, na toma de decisións de dirección… Hai algúns módulos traducidos, pero son moi difíciles de conseguir publicamente.

Fagor ten un programa de control numérico euskaraz.Fagorrekoek para manexar máquinas, polo xeral din que en once sitios falan en eúscaro e que non pon o traste en eúscaro.

O segundo erro é a actualización. Microsoft Office, etc. Comprendo que hai un traballo terrible e que hai que facelo rápido, comprendo que é caro. Compréndoo, pero non o acepto. Asociacións como Librezale están a traducir voluntariamente ao eúscaro. Bo, que van facer? Que o Goberno Vasco lidéreo! Imos decidir entre todos os puntos de partida, e a iso ímonos a pór todos. Mentres tanto, grazas ás asociacións como Librezale.