Es un escritor coñecido, pero tamén é músico. Como empezaches a facelo?

De neno obrigoume a miña nai. El sempre foi moi amante da música e tiña moi bo oído, pero non puido aprender porque a súa familia non era rica. Tiña claro que ensinaría música aos seus fillos e a min obrigoume con seis anos a ir ás escolas. Primeiro o solfexo, daquela o acordeón, o piano… Sempre a contragusto. Agora estoulle infinitamente agradecido á miña nai. Grazas á lectura fácil da música, por exemplo, agora podo cantar.

Ademais, es cantante de ópera.

Empecei a cantar de mozo e a máis adultos seguín estudando en Vitoria e en Bilbao. Ao mesmo tempo, en Bilbao, cantei na Asociación Bilbaína de Amigos da Ópera OLBE, pero cando vin vivir a Navarra deixeino porque me daba preguiza ir até alí. En Pamplona atopei o grupo de ópera AGAO, e nos últimos anos estiven aquí. Ademais, danme papeis de solista e, ademais de ser moi motivador, dáme un pouco de diñeiro. Este último ano fixemos Don Pasquale. Eu fago o papel de notario e son protagonista da versión que preparamos para os nenos.

Que papel gustaríache facer?

Cantei as arias de Osmin dO rapto no serrallo, pero faría toda a ópera moi a gusto, ou o personaxe de Simpson nA Tabernera do Porto zarzuela.

Que faría falta para democratizar a afección á ópera?

Agora non é o mellor momento para a arte en xeral, por falta de diñeiro. A ópera é algo moi caro. As entradas tamén son caras porque son unha montaxe impresionante. Hai moita xente traballando. Con todo, pódense facer algunhas cousas, por exemplo, obras adaptadas a un prezo máis baixo. A AGAO faio en moitos países e funcionan moi ben.

Doutra banda, a música sempre foi unha lección nos centros educativos e non a tomamos moi en serio. Considerámolo complementario, pero moi importante.

Por que?

Porque traballas moitas cousas: sentimentos, capacidade de emoción… Ter un bo profesor de música pode abrir moitas portas a unha persoa.

Estudou filoloxía en Deusto. Por vocación?

É case vergoñoso, pero tamén o fixen grazas á miña nai. De neno, parece que era moi rápido e sempre andei un ano adiantado ata que terminei a carreira. Empecei na universidade fai 17 anos e dábame igual o que aprendese, porque non tiña esa idea clara. A miña nai deuse conta entón de que na Universidade de Deusto había unha carreira de Filoloxía Vasca, e propúxome facelo porque era moi euskaltzale. Así entrei, por casualidade.

Fixeches a tese sobre o eúscaro en Basauri. Que analizaches exactamente?

Aínda que os avós eran de Basauri e os euskaldunzaharras, os seus pais perderon o eúscaro. Pérez era dunha familia de procedencia estranxeira, pero naceu en Basauri e aprendeu eúscaro. Era tamén un vello vasco. A época da posguerra foi a máis dura. Basauri está no límite do eúscaro de sempre. Era moi duro ser euskaldun, e despois da guerra moita xente deixou de falar en eúscaro. Iso é o que investigé na miña tese. Os que sabían eran os que naceran antes da guerra, os que aprenderan en casa.

Como aprendiches ti?

Na nosa casa o meu irmán e eu recuperamos o eúscaro. Pola miña banda, autodidacta. Na nosa familia algúns aínda eran vascos. Un irmán do seu pai, por exemplo, casou cunha muller que viña dun pobo vasco e recuperou o eúscaro. Traballaba cuns familiares e cos vascos que vivían na miña porta. Ademais, no noso centro había unha materia de Eúscaro. Era unha cooperativa de pais e nais e eles decidiron que, polo menos, había que ensinar eúscaro como materia. Así, aprendín pola miña conta e despois fun ao euskaltegi a sacar o título, o título D, que agora é EGA.

Aínda queda algún vasco vello en Basauri?

Fun preguntando de casa en casa, de caserío en caserío, e vin que nalgunhas familias mantívose “sugetian”, como din eles, na cociña. O que pasa é que os rapaces de agora non falan biscaíño, senón que o fan o batua ou a mestura. O eúscaro de Basauri foise.

Dáche pena?

Un pouco si. A diversidade dos dialectos sempre me pareceu moi bonita, pero non é nada práctica. Necesitamos a unión e non hai outra solución. Iso si, á xente metéuselle na cabeza que case só se uniu ao guipuscoano e iso non é así. O léxico é todo batua. Os escritores, xornalistas, profesores… antes de perder temos que utilizar ese léxico para que a xente aprenda. Está nas nosas mans.

Despois estudou Educación Física.

Iso si, iso aprendino á mantenta. Comecei a dar clases de eúscaro en Deusto mentres facía a carreira e con 21 anos, terminada a Filoloxía, seguín traballando. Parecía que a miña vida estaba xa enfocada e entón pensei que era demasiado pronto para terminar a miña vida de estudante. Ademais, quería viaxar. Así que deixei o traballo e case matei aos meus pais. Pasaran a fame, sobre todo o meu pai, e non podían comprender como podía deixar un traballo sólido e satisfactorio para as miñas viaxes.

Despois de catro anos decateime de que en Vitoria había unha carreira de Educación Física e alá, con 25 anos, fun estudar outra vez. Ao terminar, saíron unhas prazas para ensinar Educación Física na universidade e traballei niso durante tres anos, ata que me cansei. Afogábame con toda a mafia que había dentro da universidade. Había moita xente de carne e óso, moitas ambicións e, ademais, non podía viaxar cando quixese. Así que deixei o traballo e volvín exaltar aos meus pais para ver si estaba tolo.

Xa comecei a escribir e, vendo que os meus libros se vendían cada vez máis, pensei que podía vivir só de escribir. Apostei e estou contento.

Afeccionado á bicicleta e profesor de Educación Física, afeccionado ao deporte sen dúbida.

Si. Levo case 25 anos facendo e competindo o tríatlon. Por iso as viaxes en bicicleta non eran moi duros para min. Estaba ben adestrado.

Viaxar, a túa paixón?

Así até hai pouco. Tamén foi por casualidade, como a maioría das cousas na miña vida. O destino decidiu sempre por min. Aos 18 anos vivía cos meus pais e co diñeiro que gañei empecei a facer viaxes. Durante dez anos, fixen viaxes curtos, e despois, durante outro dez anos, emprendín viaxes longas co obxectivo de escribir libros. Eran saídas de dous ou tres meses, só eu, e coa bicicleta. Era unha necesidade para min. Vivía moi a gusto no País Vasco e aquilo non era unha necesidade de escapar, como lles pasa a moitos viaxeiros. Non era o meu caso.

Somos moi diferentes aos demais?

Non. En xeral, os vascos somos europeos. Temos obxectivos e valores similares. Eu estiven no que máis chamamos o terceiro mundo. Aí a prioridade é vivir o momento e sobrevivir. Tentei aplicar iso mesmo na miña vida, gozando do momento e despois. O seu pai comezou a traballar nunha empresa con 14 anos e pasou 50 anos na mesma empresa. No momento de retirarse, foi alcanzado por un cancro que lle causou a morte. Tiña claro que non quería que me sucedese o mesmo. Nas viaxes apréndese iso: gozar da vida e vivir o momento sen pensar demasiado no futuro.

E que aprendiches dos demais?

Fíxenme un pouco africano nalgunhas cousas. Unha hospitalidade, por exemplo. Gústame moito que a xente vinga a casa. En África nunca déixanche tirado aí. Sempre ábrenche as portas da túa casa e non sácanche nada, como algúns creen. Unha cousa é o que sucede nos lugares turísticos e outra moi distinta no resto. A xente sinxela é moi acolledora e solidaria.

E agora?

Agora teño familia, a miña muller e o meu fillo de 9 anos e ten que ser consecuente. Nos últimos anos, elixo un lugar como inspiración para escribir e vou pasar uns días. A miña familia é unha tremenda ganga. Non podo queixarme.

O catro libros da saga de Toure colocáchelos no barrio de San Francisco de Bilbao que ti chamas o culito da cidade ou o vertedoiro de seres humanos. Por que?

Porque non hai nada como iso en todo o País Vasco. Este barrio é un pequeno África. Estás como no estranxeiro. Unha novela negra pódese situar en calquera lugar, pero nas miñas o tema social, a exclusión e a vida da xente inmigrante son elementos moi importantes.

Levo catro anos traballando como un furacán no número 43 da rúa San Francisco. No segundo piso escribín á dereita “19 cámaras” e cando alugaron ese piso pasei á segunda esquerda. Teño moitos amigos no barrio, en SOS Racismo e nun grupo contra a sida. Son fontes de documentación impresionantes. Alí hai ex camelos, ex prostitutas, ex jaciques que axudan á xente. Co que vexo na rúa, teño as novelas a medio escribir. Con todo, fago algunhas escapadas. Hai pouco estiven en Etiopía e teño que pór o seguinte libro no estranxeiro para poder saír.

Como viven aquí os inmigrantes?

Até agora tiveron unha vida moi dura, pero até o inicio da crise sempre sacaban algo con axudas sociais ou cuns pequenos traballos. Non soportaban moita presión porque todos estabamos bastante ben. Agora, en cambio, é diferente e, ademais, o yihadismo foi para eles unha putada en grao sumo grande. A maioría están fartos.

Como nos ven?

Din que os vascos non somos tan malos. Que noutros sitios son máis cabróns. Creo que aquí en xeral hai máis solidariedade, moitos movementos sociais e moitas asociacións. Quizá un pouco máis de respecto, pero só un pouco. A situación actual non é boa.

Acabamos de sacar o cuarto tomo da saga Estolda jolasean, o quinto vén de camiño?

Si. O meu Toure é unha mestura de moitos inmigrantes. Estou moi contento con este personaxe, a acollida que tivo, o feedback que hai cos lectores… A xente aprecia a Touré e eu tamén.

Moitos me dixeron que cada vez que cruzan a un negro na rúa, míranlle doutra maneira. Iso faime ilusión. Si fago que a xente pense nos inmigrantes e fágalles sentir un pouco de respecto, alégrome.

Tamén escribiu para lectores novos.

Moi pouco, o que pasa é que hai libros que parecen axeitados para os mozos, e tiven sorte, algúns se meteron en circuítos educativos. Os Xoves, os Venres e os Sábados son unha triloxía tan vándala que non é literatura xuvenil, porque desde un punto de vista educativo non son exemplares, pero non sei por que, encántanlles. Para min moi ben, porque canto máis vendo, máis gaño. Agora estou moi contento porque os libros de Toure tamén empezaron a entrar nese circuíto e para min é moi importante que os adolescentes coñezan esa realidade. Traballar esta realidade en todos os pobos e centros educativos é unha cousa moi boa.

Como é o día a día do escritor?

Eu non teño os mesmos dous días e iso é algo moi fermoso. É un verdadeiro deleite. Non teño rutina. Creo que a rutina apaga a ansia de facer as cousas. Cando escribo gústame dedicar todo o día, por iso márchome de aquí cara alá de casa. Son escritor en 24 horas, incluso durmindo. Saio a tomar uns botes cos meus amigos e cogo ideas entre a xente. Doutra banda, debes moverche para dar a coñecer os teus libros. Ás veces é canso, pero eu estou moi a gusto. Agora estou a traballar en España. Antes só escribía en eúscaro, agora todo volve ao castelán e, por exemplo, vou falar do meu traballo en Madrid, Conca, Xixón ou Xetafe.