En lugar de centrarse na vítima ou no agresor, a clave de KiVa é actuar en todo o equipo.

Tratamos de capacitar aos alumnos e alumnas para que defendan ás vítimas e non asuman o acoso. Aínda que moita xente se dá conta de que o bullying está mal, o número de persoas que defenden á vítima adoita ser relativamente pequeno, polo que o obxectivo é que os nenos se convertan en activos e dean o paso para defendelos.

E como se consegue iso?

Discutimos cos nenos e nenas sobre os diferentes roles que hai nas situacións de acoso, porque tamén teñen un rol os espectadores e testemuñas que non son agresores directos, por exemplo, os que rin da contorna reforzan ao agresor, a mensaxe que lle transmiten é que a situación é entretida e divertida. Queremos facerlles ver que neste proceso cada un desempeña un papel, unha tarefa, e que é responsabilidade de todos o que está a suceder; entenden que poden xogar outro rol, que non obedeza á presión do grupo, e que pode acabar coa persecución. Realizamos moitos exercicios para iso, teóricos e prácticos, organizando grupos de discusión, facendo xogos de rol… e os nenos e nenas danse conta de que a decisión está na súa man: poden seguir aceptando o acoso ou facer algo.

Tamén será importante traballar a empatía…

Un dos alicerces do programa KiVa é profundar no sentimento de empatía entre nenos e nenas, para que entendan como sente a vítima e por tanto protéxana. Empezamos a traballar co alumnado conceptos básicos para o desenvolvemento de relacións sas: empatía, respecto, como comunicar emocións, como interactuar cos demais… Ese é o punto de partida, e logo empezamos a falar de acoso.

O agresor necesita un adestramento especial?

Só se fala co agresor, pero mantendo as dinámicas de grupo. Ambos son necesarios e dependendo do caso un ou outro tomará máis forza: o individual é o correcto, “sabemos o que estás a facer e isto ten que acabar”, e o colectivo é máis transversal, a confrontación é menos directa e trátase de traballar a empatía cara aos demais, visibilizar o dano que se lle está causando á vítima… Son aproximacións diferentes para afrontar o mesmo problema.

Cal é o proceso que segue o método e o material que utilizades?

Divídese en tres etapas: Etapa de 7-9 anos, 10-12 anos e 13-15 anos. Temos todo tipo de materiais, moi interactivos, tanto en liña como en papel, e audiovisuais, dirixidos a profesores, alumnos e pais. Trátase de ferramentas orientadas á prevención e á intervención, xa que o traballo preventivo é moi importante, pero tamén a dotar de recursos a alumnos, profesores e demais para facer fronte a situacións de acoso. Cada ano, os alumnos e alumnas cumprimentan de forma anónima un cuestionario por internet para que conten si sufriron ou presenciaron algún caso de acoso, o que nos proporciona moita información sobre a situación da escola, é moi útil para valorar si as ferramentas, exercicios e grupos de discusión que se están utilizando neste centro a través de KiVa están a funcionar correctamente.

O paso máis difícil é aceptar ou denunciar que alguén está a sufrir bullying? Detectalo? Como conseguir este primeiro paso?

Para os traballadores da escola non é nada fácil coñecer todos os casos, e nos cuestionarios anónimos antes citados habemos visto que hai casos que non se detectan nas sesións de KiVa. Estamos a estudar diferentes maneiras de superar este desequilibrio e de sacar á luz todos os casos que se dan, e así, sen necesidade de facer fronte á denuncia, ofrecemos a posibilidade de que nas caixas de correos de Internet os alumnos poidan informar o profesorado do que ocorre.

Doutra banda, o papel do profesorado é fundamental, recibe formación e insignia ao alumnado que hai situacións normais e outras non, que é bullying e que non, que o conflito que se dá nun momento determinado entre iguais non é acoso, pero si unha opresión sistemática entre quen non están en igualdade de condicións e exercendo ese poder.

Tamén serve KiVa para facer fronte ao ciberbullying?

É eficaz para facer fronte a todo tipo de acoso, xa sexa físico, por internet, por exclusión social…

KiVa xurdiu do compromiso entre a comunidade educativa e o Goberno de Finlandia na loita contra a austeridade. A que nivel está a colaboración do centro en Finlandia coa comunidade, o pobo, a administración pública…?

KiVa foi unha decisión do Goberno de Finlandia, un programa establecido polo Goberno, pero creo que aínda queda moito por facer para reforzar a cooperación entre escolas, pobos, comunidades e todos, se realmente queremos facer fronte ao bullying. Nós, nestes momentos, traballamos sobre todo cos pais, porque é moi importante que se impliquen, non digamos á hora de detectar o acoso, para saber que hai unha vítima.

O modelo é exportable en por si?

O material é o mesmo para todos os lugares, pero traballamos cos axentes locais e adaptámolo á cultura e formas locais. Por exemplo, no seo de KiVa temos estratexias que teñen máis presente a confrontación e que non a confrontación, pois algúns países prefiren as conversacións directas (en Finlandia, por exemplo, os profesores utilizan moito esta estratexia, “isto ten que acabar”), mentres que noutros países, por culturalmente non lles parece axeitada, prefiren os traballos transversais, as dinámicas de grupo (por exemplo, en Holanda).