O 24 de decembro, ás 5:00 da madrugada, iniciaron a súa andaina no País Vasco. Varios mozos do pobo cruzaron a vía e entraron na fábrica de armas Astra, símbolo doutra época de Gernika. Cando derrubaron a porta, que estaba cegada polo martelo, atopáronse ante un gran reto.o deber de acondicionar todo un edificio, pero sobre todo de dar resposta ás necesidades daqueles “exiliados” gernikeses. Dez anos despois, como di a lema do aniversario, ocuparon aos imposibles.

Na ocupación estivo Oier Praza Gartzia, máis tarde incorporouse ao proxecto Leire López Ziluaga. Ambos participan actualmente na Coordinadora de Astra, onde abordaron temas como a ocupación, a soberanía ou a transmisión, a partir do apreso no proxecto. Cren que o feito de tomar un camiño propio ante a falta de oportunidades ha empoderado aos gernikarras. “Se alguén se dá conta de que algo falta, sabe que ese baleiro o pode cubrir el mesmo”. En dez anos pasaron de non haber nada para os mozos a ter oportunidades, aínda que “non sexan conscientes”.

Hoxe en día Astra está totalmente integrada no día a día de Gernika. Cada mes ofrece unha ampla axenda cultural, e é utilizada por numerosas asociacións e entidades do municipio para realizar actividades, reunións ou outros. Non só iso, senón que a oportunidade que nos ofreceu Astra fixo que aparezan novos grupos. Con todo, subliñaron que Astra non é a única causa de que se produciu un gran resultado. “Os mozos foron a base, non Astra, e exemplo diso é a aparición de Iparragirre Rock Elkartea ou Trinkete Antitxoko antes de ocupar o edificio”, explicou Praza. Recoñece que tamén é “paradoxal”: “Os proxectos culturais de Hotsandi non son o camiño, pero se non fose por esas políticas, non xurdirían as dinámicas que trouxeron proxectos como Astra”.

Edificio ocupado ou algo máis?

O proxecto non é habitual nin o camiño tomado para a consecución do edificio. Afástase do “estereotipo” do Gaztetxe, pero que fai especial? A praza di que nese momento desenvolveuse a estratexia para o terreo de xogo, analizouse o que se podía facer para gañar e levou a cabo: “Moitas veces, por inercia, repetimos as cousas mesmo nas ocupacións. No caso de Astra, en lugar de repetilo, creámolo”. Nesta dinámica, destacou a formulación da loita pola recuperación de Astra en parámetros de propiedade pública e privada.

“O edificio estaba en perigo de desaparecer porque fora adquirido por unha empresa construtora e a única vía de recuperación era promover o uso público”. Unha vez conseguido isto, cada un expuxo as súas necesidades: o gaztetxe, os locais para ensaiar, os locais para desenvolver a cultura como asociación… “Analizando todo isto, puxémonos en marcha desde cero”.

A comunicación tamén foi representativa de Astra, especialmente para lograr o apoio do pobo e lexitimar o proxecto. "A maneira máis eficaz de resistir a Astra foi a propia comunicación", explicou López nunha entrevista en Radio Euskadi. Nas súas palabras, sempre tentaron que a comunicación sexa próxima. Dando máis importancia á transmisión a través de accións que a través de accións e facendo á cidadanía parte do proxecto: “Desde o principio Astra deixou claro que non hai un ‘vós’ e un ‘nós’ coa cidadanía. Non hai unha identidade dos membros de Astra”.

Con todo, este discurso facilmente comprensible non impediu que existan dúbidas á hora de nomear o proxecto. A fábrica de cultura é a máis escoitada, sobre todo nos medios de comunicación. A praza di que non é o seu apelido preferido:“Vémonos máis preto de calquera jovencito que do modelo dunha fábrica de cultura, pero se a alguén lle gusta, adiante, non nos opomos a el”. Atribuíu o desconcerto á forma de conseguir o edificio, á relación coas institucións e á ausencia de gaztetxe nos comunicados. “O máis rico que ten Astra é que cada un defíneo como queira. Máis que un erro, vémolo como unha riqueza”.

Din que non necesita “apelidos” de face a Gernika, pero admiten que é difícil explicar que é Astra de face ao exterior. Astra é un espazo para a apropiación dos cidadáns, segundo as súas palabras, e que cada un ten que definilo á súa maneira. Neste sentido, non cren que Astra cambie nada no movemento de ocupación: “É como é porque fixo o seu camiño, non é nin mellor nin peor”. Din que é unha cuestión de percepción e que hai unha idea moi ríxida dos espazos autogestionados que se xeran a través da ocupación.

López referiuse aos "esterotipos" que se están estendendo desde o exterior: “A ocupación relaciónase coa imaxe do gaztetxe da década de 1980, e aínda así, estou convencido de que naquela época tamén existían moitos gaztetxes”. A praza considera que hai diferentes razóns para ocupar e por iso non merece a pena catalogarse: “A ocupación é un proceso subxectivo e complexo”. Por diferenzas, teñen claro que cada gaztetxe ten as súas propias liñas:“Outra das bases de Astra é respectar o que fan outros espazos autogestionados”.

Respectables, porque todas elas teñen como obxectivo dar resposta ás carencias ou problemas concretos de cada lugar. Neste sentido, ven a ocupación máis que un instrumento, unha reivindicación que ten como obxectivo mostrar a carencia ou o problema nun primeiro momento, e logo un instrumento para buscar unha alternativa: “As cousas pódense pedir, pero se as ocupas, conséguelas”.

“A soberanía é sacra”

A relación de Astra coas institucións é outra das preocupacións do proxecto, posiblemente debido ao acordo de cesión asinado co Concello de Gernika. A moitos, ao ver o edificio renovado, cústalles pensar que se xestiona a través da ocupación e a autogestión, pero a Praza deixouno claro, “o acordo foi froito dunha forte negociación”. Engade que, aínda que non é habitual, si hai exemplos de movementos de castigo e ocupación.

“O convenio si, pero é unha autonomía sacra”. Condición indispensable segundo a Praza. A soberanía que conquistou Astra no día a día é unha das claves diso. Aínda así, López subliñou que á hora de negociar o convenio, manter decidir tamén supuxo gañar autonomía: "Dá a impresión de que a vinculación dun acordo implica unha rendición en algo, e iso non foi así no caso de Astra. Desde o principio tiñamos claro que a nosa proposta estaba decidida pola cidadanía con participación e democracia directa, polo que non se podía cambiar”.

Tampouco son partidarios de calquera tipo de acordo coas institucións. “Si na cesión dun espazo non hai esforzo, traballo e proceso de abaixo arriba, non serve para nada”. Non ven útil que o concello lles dea un gaztetxe. “Como máximo, o Concello poderá ter identificados algúns espazos públicos para a súa cesión en caso de necesidade. É un erro que haxa un gaztetxe como proxecto dentro das políticas culturais das institucións”. Teñen claro que Astra non funcionase se non fose un proxecto de abaixo arriba.

López advertiu de que hai moitas administracións que pecharon os seus servizos porque hai alternativas como a de Astra. “A existencia deste espazo non debe supor unha redución dos servizos públicos por parte das institucións. En Gernika hai que ter unha casa de cultura”.

O reto da transmisión

A transmisión é un quebradizo de cabeza de moitos movementos, axentes e institucións. O reto de todo proxecto impulsado polas persoas é inevitable para a Praza: “Cando falamos de sustentabilidade en Astra, falamos de sustentabilidade persoal e colectiva. Para seguir adiante, fai falta xente nova, porque pola contra se poden esgotar as existentes”. O lehendakari destacou que a participación directa na ocupación de Euskadi tamén lles levou a un maior grao de adhesión. “O reto actual é atraer a persoas de quince anos a Astra”.

“Hai que ter transmisión, pero para que cada un siga actuando á súa maneira”. A pesar de que na actualidade existen novas xeracións, aprécianse carencias na xestión e na pertenza. Por iso, explicaron que na asemblea decidiron que Astra organizase canto antes para que a xestión do edificio non roubase toda a forza dos individuos. Para que esta enerxía se destinase ás iniciativas e loitas de cada un. Iso é o que provocou, segundo os membros da coordinadora, un fenómeno que ninguén esperaba en Astra. “Non coñecemos a moitos dos que circulan cada día, e iso é terrible para un espazo autogestionado dun pobo de 16.000 habitantes”.

Pertenza, transmisión, soberanía… todos estes fenómenos están pendentes de estudo. Tras celebrar o 24 de decembro o aniversario, en febreiro concretaranse os retos e os retos a futuro que se expoñen.