Citámonos en Moscova, en Irun. En Irun sempre Moscova. Que ten esta praza?

Non teño gran admiración por Moscova. Con todo, eu cría que Moscova era un lugar da época da reforma política, onde nos reuniamos entón xente de esquerda, pero non, grazas ao historiador souben que Moscova ten unha historia máis antiga que iso. Aínda máis vello é o nome de Urdanibia, pero, curiosidade, a nosa avoa Joxepak nin Moscova, nin Urdanibia, chamábase “Alameda”. Non vivo lonxe de aquí, Moscova é un sitio agradable, pero sen idealizar.

Pódese idealizar algo hoxe?

O meu traballo diario está idealizado, o meu traballo diario, o meu desexo de manter o esforzo persoal ano tras ano. E non me refiro só a min mesmo, gustaríame tratar en xeral. Seguir no camiño percorrido até os momentos máis difíciles, traballar da maneira máis digna, tentando dar o mellor de si mesmo. É de estrañar. Creo niso.

Isto demostra que os teus camiños che foron fieis a ti mesmo. Durante todo este longo camiño, sen dúbida, víronse numerosos goitiberas.

Si, son crise. E agora díxenme: “Jabier, fixeches disco, é dicir, investimento. Estás a facer concertos: sete feitos, nada cobrado aínda, e mentres tanto, ti tiveches que pagar a todos: músicos, técnicos, equipo…”. Con todo, a ilusión por seguir adiante imponse. Mirade, ultimamente, igual entre amigos, e a xente empeza a brindar e a “Osasuna!”. Eu, xunto coa saúde, digo “… e ganas!”. É dicir, ilusión. Un veterano xornalista preguntoume que non hai moito tempo: “Ese é o camiño que percorriches, Jabier: que che fai ilusión avanzar?”.

E a resposta?

“Que sexa o meu mellor disco!”. E falaba en serio. E estou convencido de que si o último que fixen (os irmáns Tonetti) non é o mellor será un dos mellores. Iso é a ilusión. No noso oficio vexo a moita xente metida nun buraco, deprimida. Por iso dou importancia a manter a ilusión. É imprescindible. Naturalmente, non son quen para dar leccións a ninguén. Os músicos vivimos tempos difíciles.

Din que resistir é gañar.

Si, na nosa profesión si. Limpo.

Hai un vídeo interesante na rede, da entrevista que che fixeron os cataláns a ti. Menciónanse premios, entre outros, e dis que o percorrido é o maior premio.

Niso estou.

No percorrido do río hai tramos, mananciais, ramas e meandros… Onde está a túa orixe? Trátase daquel ano de cinco, que quizá gañou o campionato de Europa de acordeón en Holanda?

Aquel Javier de oito a nove anos, que cantou a unha nena de Aoiz, é un manancial. Unha canción moi mala –necesariamente mala–, feita en castelán, porque aínda non sabía eúscaro. Así que a miña historia comeza na infancia. A continuación, móstranse as colaboracións con cantautores e rockeiros. Dous mundos correntes diferentes, si vostede quere, pero que eu encerraba dentro de min. Fun axudante musical de moitos, pero á parte diso, tamén había un pensamento ao seu lado, sobre todo cos cantautores. Imanol, Xabier Lete, Mikel Laboa… xunto a eles estaba o radar, e creo que aprendín moito deles.

A pesar dos rockeiros e cantautores, na vosa casa había ambiente musical.

Si, as primeiras referencias que recibín na miña infancia a través dos meus pais. Velaquí o musette. Ouvíase moito na nosa casa. Aos pais encantáballes o acordeón. Tamén a trikitixa de aquí. Non era só un musette. Por suposto, foi na adolescencia, cando o tres irmáns comprámonos un e empezamos a compartir o outro cos amigos. Era outra época, outra época entre nós: a primeira daba a coñecer ao outro o que descubría. Así nos enriquecemos. Os meus dous irmáns danme mérito, din que traía discos eu, pero non é só o que eu facía. Todos o faciamos.

Moitos che coñecemos en Lles Mecaniciens. Invento aquela canción sempre memorable.

Pero antes de Lles Mecaniciens, deberiamos mencionar o disco Ja, ja, que tivo un gran éxito entre nenos e mozos. Lles Mecaniciens, pola súa banda, era Ja, unha especie de ja para adultos. Pero non tivo éxito. Facer o primeiro disco, e tanto. O segundo e o mesmo. Terceiro e similares. Non había maneira de proseguir. Ao mesmo tempo, outro factor, foi a miña actitude: “Jabier, empeza a cantar, empeza a dicir cousas á túa maneira, sen máis coplas”.

Comezaches o teu camiño persoal, o que caracteriza o teu traballo: o camiño persoal.

Din “voz propia” na literatura, e eu tiña unha obsesión pola miña propia voz. Aquí, por outra banda, vén a lingua. Din que o noso idioma non é un obstáculo nin un hándicap, pero eu creo que ás veces é un estorbo, aínda que tamén ten vantaxes: á hora de ofrecer voz persoal, falar en euskera axuda moito. Desde entón traballei moito na maneira de dicilo. Sen dúbida, foi unha evolución. Aínda hoxe estiven en Vitoria, facendo unha conferencia aos estudantes de Filoloxía. Xunto a unha canción do primeiro disco, púxenlles a deste último. Había xente moi intelixente que se deu conta de inmediato da súa evolución: traballo persoal, lecturas, audición de diferentes músicas, jazz, músicos concretos…

Esta evolución viuse favorecida en Cataluña.

Tocoume a lotaría en Cataluña e non me estou referindo ao diñeiro. Creo que non hai maneira de expresalo así, porque o que me sucedeu non é normal. Teño alí un gran recoñecemento. O ano pasado, por exemplo, déronme o premio ao mellor concerto dentro do festival Barnasants. Non podo imaxinar isto aquí. Pasáronme moitas cousas en Cataluña. Se empezase a debullar o que Cataluña me deu, non acabaría nunca.

Ninguén é profeta no seu país.

A Xola de Bernardo Atxaga di que ninguén é unha croqueta no seu pobo… Aquí custoume máis conectar co oínte. En Cataluña, pola contra, a resposta foi inmediata. Empecei en pequenos clubs –Harlem, A Cova do Drac…–, pero o son estendeuse inmediatamente a toda Cataluña. Aquí custoume un pouco máis. Facer os primeiros discos e, au e birao!, non hai moitas respostas!

Vostede di que se empezase a debullar o que Cataluña lle deu, non o faría. Liverpool non cho deu Cataluña.

Non, aquilo volvera polo outro camiño. Coñeceume, entre outros, Arthur Bernstein, director da escola de música fundada por Paul McCartney e mostrou interese en levarme alí. Tiña dúbidas sobre o idioma, xa que alí os coristas son moi importantes, e Bernstein tiña dúbidas sobre como llas arranxarían co eúscaro. Así, sucedéronme ao meu lado o corista norteamericano, o sueco e o catalán. Naturalmente, até os tres cantantes eran admirables. Aquilo foi moi importante para min. Axudoume moito a crer en min mesmo. Aquí custaríame traballo crer en min mesmo. Nese aspecto axudoume moito saír fóra, axudoume moito o Barcelona, moito o Madrid, moito o Liverpool. Entón un dise: “Non seremos tan malvados! Adiante!”. Se só vostede cree no que fai, é difícil seguir adiante. Que un Jackson Browne diga que Kiko Veneno e vostede son os autores das mellores versións que lle fixeron nunca –e, por certo, que cada ano lle manden as súas preciosas galletas nesta época–, [ri]... iso axuda moito.

Consideraches a túa música como unha minoría.

Si, estiven coa etiqueta “para a minoría seleccionada”, pero teño que empezar a cambiar a mentalidade, porque, por exemplo, na Feira de Durango, Tonetti tivo unha acollida inmellorable... Os discos editados polo Festival Barnasants, que aquí foi distribuído polo xornal Berria, tamén son moi bos. Miro á minoría, si, pero á gran minoría. Doutra banda, no mundo actual, a presenza e o peso que está a sufrir a cultura é unha perda enorme. Paréceme terrible. Isto é o que lle lin aínda a Richard Ford, e estou de acordo coa súa opinión. Xunto a iso, hai outro feito: os que traballamos no mundo da cultura estamos medio perdidos, non hai camiño, raíña derívaa, a escritora, a música, a xornalista… todos estamos inadvertidos no futuro. Manter unha actitude crítica, estar alerta, tentar diferentes fórmulas e mantelas. Non hai máis. Se nos damos por vencidos, todo terminou.

Como facer ouvir a túa voz nun mundo cheo de ruídos, nunha época na que nos fan escoitar música inglesa até os ósos?

Os efectos da hiperestimulación nas novas xeracións serán severos. Niso están tamén os pedagogos e psicólogos. A música non é máis que unha rama. Estou até o pescozo escoitando música por todas partes. Necesitamos o silencio. Valoraremos a música por silencio. Sempre reivindiquei o silencio, tanto na música como en xeral. Por outra banda, en que situación chéganos a música agora? Escoitamos en calquera soporte insignificante. Recordo en que gastei o meu primeiro diñeiro, fai case 40 anos: comprei un equipo de música decente en Hendaia e leveino a casa ás agachadas, no contrabando. Aínda a gardei. O ruído do contrabaixo! Pura diversión!

É un gozo escoitar a Jabier Muguruza sen máis axuda que a voz e os dedos.

Eu creo niso, non hai nada máis. O ano pasado chamáronme para facer un concerto en Camprodon [Xirona, Cataluña]. Logo, o día do concerto, pola mañá, podería tocar diante dos nenos da escola de música local. Preocupábame, pero si. Entra na sala, uns 300 nenos e novos, algúns deles moi pequenos. “Que ten que ser isto? Este é o desastre!”, pensei. Empezamos Mikel Azpiroz e eu, piano, voz e participación de todos aqueles nenos e mozos. Estivemos unha hora e media, estupendo. O silencio era absoluto. A comunicación funciona. Estiven cantando Tan petita a capella en Cataluña, e o ambiente que se creaba ao redor diso era moi potente. Excelente.

Dese ambiente é da túa música.

Eu fixen a miña aposta persoal, pero, por exemplo, escoitar o último disco de Fermin –instrumentación, ritmo, ambiente de Nova Orleán-, e o resultado pareceume moi interesante. Aquí cada un ten a súa voz, as súas características, e hai que entregarse a elas. O que Suzanne Veiga dicía: “Teño unha voz pequena para cantar pequenas historias”. É importante saber situarche no mundo. Para iso hai que facer un longo camiño.

Adiviñáchelo.

Estou a loitar. Son moi exixente comigo mesmo, sempre preguntando, sempre buscando, sempre buscando. Moi inconformista neste sentido.

Hai moitos traballos que fixeches. Vostede é músico, tamén escritor, tamén foi actor, fixo entrevistas. Púxenme co teu libro Entrevistas con alma para saber que lle preguntaría Javier a Jabier.

Que lle preguntaría? É o seguinte: “Agora toca defender aos irmáns Tonetti porque o disco acaba de saír. En calquera caso, cal será a túa próxima aposta? Por onde che gustaría ir?”.

Acaban de sacar o disco e buscaban novos camiños? Non me digas!

Si, si! Non llo dixen en balde! Collín os catorce discos que fixen e neles vese claramente unha conexión, algo común, unha visión e unha concepción do mundo –unha voz propia–, pero tamén hai un traballo de procura en cada disco, unha progresión, e non necesariamente a utilizar máis instrumentación, a espirse, nun momento determinado. No disco actual, volvemos ao formato jazz en busca dunha sonoridad concreta, e por encima de todo, preferimos ser crus, en silencio absoluto –digamos no auditorio dO Vendrell–, sen ningún efecto. Esa é a procura, no meu caso. Así a todo, repetir o conseguido, ou ter a actitude propia do creador e ser crítico, estar a arriscar cada vez cun paso adiante? Iso é o que me divirte.