Desprazados das súas terras de orixe, as plataformas viven na zona montañosa da rexión colombiana do Cauca. É un pobo golpeado polo colonialismo e o conflito armado. Practicamente interrompida a transmisión, calcúlase que en torno ao 20% das plataformas coñecen a lingua nasa yuwe. Co obxectivo de darlle a volta á situación, creouse un grupo de traballo de revitalización lingüística ao redor da organización indíxena ACIN, que traballa na creación de espazos de aprendizaxe nasa yuwe, na adaptación da lingua á actualidade, na concienciación da cidadanía e en dar pasos na cultura.

Estivemos cos vascos que coñeceron de primeira man o momento especial do pobo de Nasa, á volta da mesa. Mikel Mendizabal, Arkaitz Zarraga, Rosa Azkarate e Rosi Oleaga estiveron en Colombia a través da asociación Garabide, onde participaron. Garabide traballa en colaboración lingüística e niso traballaron catro persoas: falando de plans de normalización, explicando as metodoloxías utilizadas nas ikastolas e nos euskaltegis e compartindo os retos, a dor de cabeza e as ilusións vividas en Euskal Herria.

Clases de nasa yuwe puro

Aprender o idioma perdido en moitos fogares desde nenos é importante para revitalizar as linguas minoritarias. Viviana González é unha das principais impulsoras da escola de nasa yuwe. A organización indíxena ACIN nomeou a 40 promotores de comunidades para a recuperación da lingua, entre elas Viviana González. No pobo de Toribio, Luuçx Le’çxkwe realizou o seu primeiro curso cunha decena de alumnos e hoxe en día son ao redor de 30. Este ano, na localidade de San Francisco da mesma comarca inaugurouse a segunda escola de nasa yuwe, con 50 alumnos.

Rosa Azkarate e Rosi Oleaga estiveron cos membros da comunidade educativa, como profesores e pais, contando o vivido en Euskal Herria e impartindo talleres de formación. Azkarate explicou que as plataformas están a planificar a Educación Infantil e, sobre todo, pediron ferramentas para empezar a falar cos máis pequenos: xogos, cancións, exemplos… Tamén traballaron o proceso básico de elaboración das matemáticas e o proceso de lecto-escritura.

En palabras de Azkarate, “os pais de Azkarate teñen unhas responsabilidades parecidas ás que tiñan os de aquí cando comezaron as ikastolas. Preguntan: ‘Cando os nenos aprenden nasa yuwe, como lles axudamos nós si non o sabemos?’ Esta pregunta foi realizada por moitos pais castellanoparlantes en Euskal Herria”. Por outra banda, non é só a lingua a que distingue estas escolas polos seus tradicionais. Desde o punto de vista metodolóxico, as plataformas pretenden facer algo innovador: “Ven que as metodoloxías que se utilizan nas escolas de Colombia non son as axeitadas, provocan un fracaso escolar”. Isto tamén suscita nos pais a preocupación que nunha ocasión suscitouse nas ikastolas: ‘Noutras escolas empezan a ler ao catro anos e na nosa, que?’. En palabras de Zarraga, nas ikastolas ao principio sucedía o mesmo: “Os pais introducíannos sen saber a que tipo de escola iamos. Despois os resultados foron moi bos, e saber iso é moi útil para as plataformas”.

Adultos no “Nasadero”

Os promotores lingüísticos do pobo de Nasa tamén traballaron coas familias. Foron de casa en casa a falar da lingua e a concienciar sobre a brecha que houbo na transmisión. Grazas ao labor de sensibilización, moitos adultos deron o paso de recuperar o idioma. Este ano iniciáronse as clases de alfabetización de adultos e de nasa-yuwe no Nasadero, e foron cen as persoas que se inscribiron.

Arkaitz Zarraga estivo este ano en Toribio, coñecendo o Nasadero e dando a coñecer o modelo dos euskaltegis. Ademais de traballar a metodoloxía, tamén traballaron na elaboración de material para o seu uso en clase. Por exemplo, graváronse conversacións no mercado, para despois ver os vídeos no Nasario. O mercado é o sitio onde máis conversacións de nasa yuw danse. Sentiu con ilusión e ganas de aprender aos alumnos de Nasategi.

“Nós estamos a facer isto”

As plataformas nos que se recupera o idioma nasa yuwe son os protagonistas dun momento importante, e traballan coa ilusión que iso xera. Teñen unha radio e fan un programa de nasa yuw unha vez á semana. Ten unha audiencia incrible. Están a pensar en facer unha sesión dunha hora todos os días. En palabras de Zarraga, “así se di que todos os días van entrar nas casas nasa yuwe; creouse unha faísca e colleu forza”.

Mikel Mendizabal cre que a relación que teñen cos vascos contribúe ao seu empoderamiento: “Sempre recibiron das brancas mensaxes como ‘o estades facendo mal, isto hai que facelo así’”. Con todo, os vascos valoran o proceso de revitalización da lingua das plataformas: “Connosco ven que non están sós no mundo e que esas oportunidades están na realidade”. No futuro, as plataformas tamén poden servir de exemplo a outros pobos indíxenas.

Arkaitz Zarraga cre que o camiño que están a percorrer as plataformas tamén é importante para os vascos: “Podemos aprender moito do seu proceso e ver os erros que cometemos no noso”. Este momento é moi importante nas palabras de Zarraga: “Dicímoslles, sexades conscientes, estades a facer algo moi importante”. Rosa Azkarate comentou a falta de conciencia do proceso vivido en Euskal Herria: “Normalizamos algunhas cousas, si, pero quizais non transmitimos o camiño aos mozos. Seguramente, si tivésemos esa información, o uso do eúscaro sería diferente”.