Buscabamos un bosque, pero non queriamos perder un bosque, senón un bosque que nos servise para atoparnos, para atopar ás nosas cabezas, ás historias e ás memorias das mulleres que pasaron como opresores.

Historia e memoria foron recitadas desde o punto de vista dos imperios, as guerras e as grandes vitorias, unha canción que non achega nada á vida, pero que cumpre ben os seus petos. Non queremos esa memoria; a máis poderosa, a dos reis. O que non se saca nas grandes vidas, nos libros, nas revistas, é distinto, e as mulleres sabemos moito diso.

A este bosque démoslle o nome de Mari de Zozaia, asasinada no proceso que levou a cabo en 1610 en Logroño, probablemente porque se separaba do rabaño por non seguir ás sotanas. Tamén podería chamarse María Txokote, a bruxa de Pasaia que tivo a oportunidade de facer escape. Ou no comité de empresa de Encarnación Nieto e Francisca Martín, as primeiras mulleres que participaron no comité de folga de 1920 composto pola maioría de mulleres; mulleres sindicalistas que loitaron por ocupar o seu lugar en espazos á medida dos homes.

Ao bosque poderíaselle pór Agostiña Otaola ou en 1965 foron profesionais os dun raquetista da zona. Tamén están presentes Sara Carracelas e as mulleres que deixan a alma nos campos de fútbol; remeiros de Ibaika, Pasaia e Oiartzun; campións de balonmán na comarca; e en bertsolarismo como Joxepa Antonia Aranbarri ou Lukasia Elicegi de Oiartzun, que tiveron que pagar unha gran peaxe pola súa participación en espazos masculinos, “pero non fan aflorar a liberdade”. Porque as narracións das revolucións feitas a medida están escritas por homes.

Mención especial a Mertxe López Cotarelo e Pilar Valles Vicuña, fusilados aos 17 anos, por loitar contra o avance da fronte franquista. Tamén por aquel lugar estaba Kasilda A miliciana, sindicalista, feminista e miliciana, que cando decidiron recoller aos seus compañeiros nas costas, optou por permanecer na fronte. As mulleres de Rede Comet están presentes na Segunda Guerra Mundial.

Non podemos esquecer que no noso pobo sabemos moito da loita e a represión. Membros da rede de mulleres feministas querían abortar ás mulleres que axudaban a pasar ás terras de Lapurdi, Zuberoa ou Baixa Navarra. Pero a Zozaiako Mari chamámolo bosque, en honra aos antepasados que acabaron en chamas e que, como nós, eran desobedientes.

* Asinado por Nora Barroso. Escrito polos membros da Marcha Mundial das Mulleres de Oarsoaldea.