Onde situas o conflito vasco?

Na miña vida. Quizá iso sexa unha falta de humildade. Pero iso é o que estou seguro. En caso contrario, como responder? Até onde queres ir? Até a historia de Navarra... Onde situamos exactamente o inicio do conflito? Os feitos inclúoos no apartado de cousas que nunca deberon suceder. Por desgraza, pasaron e temos que aprender a levalos.

Como ves agora o queixo vasco?

Despois de habelo vivido e discutido todo, teño unha descrición do que nos quedou. O que eu chamo conflito sitúoo na determinación de ETA. Houbo varias formas de facer fronte a este problema, pero para min o que chegamos a chamar o conflito vasco é a acción de ETA. O que condicionou a forma de facer fronte aos problemas de Euskal Herria, e o que marcou o marco político para que os vascos poidan convivir.

É conveniente precisalo ben. Na época en que naceu ETA, moitos vascos –resúltame difícil cuantificalo– tiñan unha idea de pobo, que chocaba cunha idea determinada de España, que se lles impuña. Decidiron loitar contra el. O problema é que tamén había outros vascos que tiñan a idea do seu pobo, e que non se uniron ao que ETA se foi convertendo en ETA. Enfrontarse á idea de España levou aos etarras á loita militar contra os opresores. Pero o círculo inimigo foise estendendo progresivamente. O traballo estritamente militar levou a ETA a pechar o seu campo ideolóxico. A súa loita adquiriu o carácter do que loitaba, e ETA converteuse na imposición militar dunha idea determinada. É verdade que os de ETA poden argumentar que non loitaban para impor a idea dun pobo concreto, senón para expresar o que queren ser os vascos. Con todo, na evolución do proceso, no que si houbo un proceso, ETA acabou loitando contra quen non pensaban como eles.

En que parámetros sitúa o conflito no contexto internacional?

No ámbito internacional o conflito é pequeno, case insignificante. En parte, o 11-M, o fenómeno terrorista, situou a loita de ETA na súa dimensión. Démonos conta dos xoguetes que tiñamos entre as mans. Asustámonos. Porque o que nós viviamos tiña outra dimensión ou podía habelo adquirido. Foi un baño de realismo. Despois, fomos tomando outro baño con todas as iniciativas levadas a cabo para a internacionalización do conflito. A nivel internacional, o conflito de aquí sempre foi tratado como o fixeron na aldea de Galia. Isto non quita que o conflito non se abordou doutra maneira. Porque para acabar con ETA utilizáronse todos os medios –once trucos e trucos–, aproveitáronse politicamente da existencia de ETA.

En que medida o Estado español ha utilizado ETA?

Ao Estado conveulle ETA para frear a conciencia e identidade vasca dunha nación que quere ser un suxeito político independente. Os gobernos españois han podido valerse de ETA para obstaculizar a unidade nacionalista, até o punto de facer imposible a idea política dun pobo unido e do noso pobo. Completamente certo? Non podo sabelo. Pero si que pensaron así. Non podo dicir máis.

Hai un proceso de paz?

Non. Non nos enganemos. Hai intentos sinceros para que todo o que nos ocorreu termine da mellor maneira posible. Non hai proceso porque non avanza, tecnicamente dígoo. Non se fixo nada entre as partes que estiveron no “conflito entre elas” para lograr a paz, mellor dito para acabar con esta situación. A sociedade está a espertarse lentamente. Despois de 50 anos de experiencia traumática, atópase nun proceso de acougo para ver as cousas dun lado a outro. Mirando ao futuro e a si mesmo, pensativo.

Pódese terminar o conflito de forma ordenada?

Dicir e facer un final ordenado significa que “non queden fíos sen atar” para que non se repita o sucedido. Ínstase o Goberno a actuar de forma ordenada. Pero, desgraciadamente, non fixo nada, e ademais aprovéitase da situación para enredar política e ideológicamente o ambiente político. Ao Goberno pódeselle parecer que o mellor para curar o “gran” de ETA é deixar que podreza. Aplicalo á sociedade como unha vacina ata que o gran se converta nun nardo. Para que a sociedade aprenda que non hai que repetir o sucedido. O que está a suceder en política analicémolo os cidadáns como consecuencia desas causas. Pero hai cálculos para que a actual situación política sexa como é. O Estado non ten interese en que o conflito termine con rapidez, non quere que se deteña unha impresión de recoñecemento por parte de ETA. Ademais, o Estado ten outro desexo: Derivar unha lección para a sociedade vasca desde o final de ETA. Isto canalízase a través do famoso relato.

Como ve o relato?

Hai formas de facer o relato. Segundo unha teoría determinada do relato, o final que se dea a esta situación ten que deixar moi claro quen son os asasinos e quen as vítimas. Cales son as obrigacións dos culpables e cales os dereitos dos prexudicados. Por tanto, o relato non se pode facer pola historia de ETA. Este comportamento establece uns pre-formulacións na forma de terminar. Segundo esta teoría, débense evitar os relatos que poidan dar lugar a equívocos.

Máis que un relato, necesítanse relatos.

Por suposto. Cada un vive os feitos dunha maneira. O único relato válido é o que fai cada un. Con todo, hai moito que dicir sobre a linguaxe xornalística, contar os feitos con certa “facticidad”. Irrenunciables. Con todo, neste momento, paréceme utópico facer un relato, si exponse quen é bo e quen é malo. Cando empezas a contar o sucedido, que compoñente introduces? Como o contas: ti o meu e eu o teu? En calquera caso, que sexa decisivo e empático co sufrimento de todos.

Algúns sectores acusan á esquerda abertzale de non empatizar coas vítimas. Veo vostede así?

Si queres a miña verdade –a pregunta non é fácil–, á esquerda abertzale eu reprócholle –á esquerda abertzale política, atento, política– que non se deu conta do que estaba a pasar e, si deuse conta, non pare o desaire que vivimos. É dicir, que se pasou da idea contraria á ditadura, que impide o desenvolvemento da idea e do proxecto do pobo, a querer impor ao propio pobo a forma de entender a súa propia realidade. A sociedade vasca podería lexitimar a loita de ETA, pero renunciou a esa forma de actuar de forma progresiva. É terrible que a esquerda abertzale non o perciba e, si percibiuno, non se deteña. A esquerda abertzale debe unha explicación ao pobo.

Como ve a situación dos presos?

Para que quede claro: a situación dos presos é inaceptable, denunciable. A política penal non axudou en nada a que ETA e a esquerda abertzale evolucionen o que se lles pedía. O tema é moi complexo. Que unha organización recoñeza que é culpable, que está equívocamente, non é só problemático, senón que pode xerar incredulidade e división interna. É problemático porque non todos viviron o fenómeno ETA da mesma maneira, porque non pensan o mesmo e poden abandonar parte da militancia, “os que máis se comprometeron coa idea” na súa linguaxe. O máis fácil é dicir “ETA ten que desaparecer”. Dille aos 450 presos, aos seus amigos, familiares e ao colectivo de miles de persoas: “Aí está ben!”. É lóxico que ETA e a esquerda abertzale pretendan afinar todos os medios para que o final que lle corresponde a esa contorna sufra o menor prexuízo, así como para non prexudicar de forma lateral a súa idea política. Todos temos que entender iso. A consolidación da convivencia é moi difícil. Cando hai que acabar o conflito ideolóxico político-militar, os últimos “intercambios” son complicados. A paz, a xustiza, a impunidade e o perdón pódense entender de mil maneiras.