“O incumprimento do Estatuto de GERNIKA foi e é o gran fracaso de que o sistema democrático non queira acabar co compromiso adquirido coa sociedade vasca e co nacionalismo democrático; e o conflito vasco, de carácter político e moito antes de ETA, segue sen resolverse”. Trátase dunha frase recollida do libro de memorias que o ex lehendakari José Antonio Ardanza publicou en 2011. Diríase, pois, que son palabras ben pensadas. Termina o parágrafo da seguinte maneira: “A excelencia na participación nacional na sociedade vasca –vasca/vasco-española– é o que está na base dun conflito de carácter político. Talvez sexa posible recuperar a fórmula do Estado Libre Asociado que nos recomendaron os expertos europeos en 1986”.

Haberá diversas fórmulas de relación que poidan responder a esa bondade e sobre as que se falará moito nos próximos meses. En resposta ás peticións do relatorio de autogoberno, o Goberno Vasco xa enviou a semana pasada varios informes ao Parlamento Vasco. O portavoz Josu Erkoreka explicou que o Goberno Vasco duplicaría o seu orzamento -de 10.000 a 20.000 millóns- se Madrid tivese nas súas mans as 24 competencias pendentes de transferir. O final da lexislatura chega ao Parlamento Vasco e o final do traballo do relatorio de autogoberno. Só unha pequena mostra do que vai vir, iso si, moi significativa neste caso.

O PNV quere converter o concerto económico que hai no Estatuto de Gernika nun concerto político para que a relación de Madrid e Vitoria-Gasteiz baséese na bilateralidad.Aínda non está claro como vai quedar o dereito a decidir neste contexto, pero é moi posible que quede como agora: é dicir, o Parlamento Vasco ten aprobado o dereito á autodeterminación, pero non se fai nada para que nalgún momento a cidadanía decida sobre iso.

Con todo, o DEREITO A DECIDIR xa non é só o instrumento para decidir sobre a nosa identidade nacional, como se representaba no Plan Ibarretxe. Evolucionou como concepto político e a cidadanía quere decidir sobre o seu día a día, e non só cada catro anos. O traspaso de poderes desde o inicio da crise de 2008 veu para quedar. A cidadanía vasca quere decidir sobre a LOMCE, sobre o rumbo da seguridade social, sobre os fondos que queren investir en sanidade e educación… Cada vez máis nalgúns ámbitos pídese que se decida no día a día.

Isto pasa a ser unha variable a ter moi en conta. Esta perspectiva tamén é importante para entender o cambio político que se produciu en Navarra, ou en Valencia e Galicia. O nacionalismo ten aí un marco importante, porque o desenvolvemento do dereito a decidir nos moitos ámbitos habituais da vida, abre tamén a porta a decidir nunha nación crave para el.

En definitiva, esa era a base da proposta de alianza das forzas de esquerda que se publicou antes do verán na CAV para as eleccións xerais. A dirección de Podemos non o viu con bos ollos -só decidida pola asemblea ou pola dirección?- e a iniciativa non saíu adiante. En Navarra, persoas do mundo da cultura e a política acaban de facer unha proposta parecida, pero a súa petición non tivo resultado por parte dos partidos.

Con todo, unha asemblea cidadá ha proposto aos partidos unha candidatura conxunta das forzas de esquerdas e a proposta aínda está no aire. Tras a proposta, entre outros, están os representantes de EH Bildu, Podemos, Batzarre e Ezker Batua. Seguramente o comezo do outono devorará o esforzo, pero o programa mostra a dirección que hai na cabeza de moitos cidadáns e a potencialidade que ten o esforzo.

O diverso grupo de vítimas que elaborou o documento ERAIKIZ puxo sobre a mesa moitas ideas interesantes, pero unha principal, e sobre todo dirixida aos políticos: empezar a movernos, si nós fomos capaces de chegar a algúns acordos básicos, vós tamén. O solo ético, a violencia, os dereitos humanos e o problema político de Ardanza. Todo isto e moito máis nesta profunda carteira de debate que a sociedade vasca ten pendente. A capacidade de encontro dos vascos ao longo da historia está suficientemente demostrada; existen suficientes condicións para abordar o diálogo en profundidade. Non hai escusa.