Vivimos o fin do mundo rural?

O mundo rural tradicional que vimos nos últimos séculos, si que é evidente. Nestas xeracións produciuse unha ruptura, pero ese mundo vaise a transformar. Por unha banda, quixen render unha pequena homenaxe a unha forma de vivir, de ser e de pensar, porque sempre quixen facelo, e tamén quixen sinalar que, a pesar da ruptura (e é normal, porque ten cousas boas e malas), a transmisión dese patrimonio e esa sabedoría non se interrompeu. Concretamente na película, a través da avoa e o neto. Un novo xurdirá do fin dun mundo.

Nese choque entre o caserío e a cidade, como atopar o equilibrio, sen cravarse no pasado, pero sen renunciar a el?

Avanzaba, pero volvía a vista atrás. Amaia, por exemplo, a protagonista da película, utiliza a arte para iso. A ruptura non é só física, o caserío é físico, pero tamén cambiou a forma de situarnos no mundo, onde pomos o centro. Tomás [O pai de Amaia] é un baserritarra nato, o caserío dálle apoio, económico e espiritual, dálle moita importancia á familia… Ademais, Amaia ten eses sentimentos (ese sentimento de apoio, o sentido da comunidade…) e pódese pensar que vai manter na cidade, dunha ou outra maneira, eses valores que durante tantos anos traballou no caserío. Que esta cadea de transmisión terá continuidade.

“Amama é a nosa memoria”. Personaxe poderoso, avoa.

A frase de Oteiza de que fai 80 avoas viviamos no Neolítico sempre me causou un gran malestar, pero dunha maneira ou outra me tranquiliza. Son 5.000 anos, pasaron moitas cousas, pero, ao mesmo tempo, 80 avoas non son tantas; esa é a miña lectura. Tamén na película simboliza dalgunha maneira a alma de todos estes antepasados, transmite un gran misterio, a sospeita…

Os seus personaxes principais son Tomás (Kandido Uranga) e a súa filla Amaia (Iraia Elias), dúas formas de ver o mundo.

Levan o peso da película, non só actoral, senón tamén mirando a estrutura da película: o principio está contado desde o punto de vista de Amaia e é unha narración colorida, estética, bonita, creativa, con moita música… Logo, desde o momento en que rompe co pai, pasamos á vista de Tomás e os planos son máis fixos, o ritmo é máis lento, case non hai palabras, raíña o silencio… Kandido Uranga e Klara Badiola [Isabel, esposa de Tomás]. A presenza de Kandido, a súa voz… É un actor que admiro moito, perfecto para interpretar este personaxe. Elixín a fariña polo instinto. A medida que fago a película gústame sentirme libre de tomar decisións e nunha obra de teatro vin que Iraia, ademais de ser un físico axeitado para o personaxe, ten moita forza sobre o escenario, era xenial para a película.

O caserío tráenos á memoria todo un imaxinario. Cinematograficamente o caserío é tamén potente.

O caserío está no centro da natureza e a natureza ten unha estética e un dramatismo impresionantes. Tentamos observar a natureza e reflectir os cambios da natureza: rodámolo en xullo e despois de outono, para mostrar o cambio de bosques, hortas e árbores. O propio caserío pode contar moito ou nada, porque moitos caseríos de hoxe non contan nada, pero o que eliximos para a película si: Caserío Eitzeta de Errezil. O tellado non está alterado e ten unha textura especial, as paredes, as portas… Todas esas rendijas das táboas son capaces de contalo todo cunha soa imaxe; colocadas no lugar onde colocabamos a cámara, sempre tiña algo que contar, transmíteche a unha soa mirada o que foi un gran e belo caserío, que cando os aldeáns se marchan, derrúbase ou se converte en algo máis. A cidade aparece menos na película, pero o contraste que ofrecen algúns planos da cidade coa imaxe da natureza é bonito.

Mencionou a Oteiza. Que referencias tiveches á hora de confeccionar este imaxinario?

[Xullo Medemen] Encántame a película Vacas, tamén o surrealismo etnográfico de Bixente Ameztoi, por dicilo dalgunha maneira. Oteiza deume a frase de 80 amamas, e comecei a trama nun poema de Kirmen Uribe, que explica de forma moi poética e simple a incomunicación entre pai e filla. Tamén hai outros retoques que me suxerían as imaxes, unha canción de Sarrionandia… Non de forma destacada, pero con detalles. É bonito contalo todo cun pequeno detalle.

Xa debuxaches o mundo do caserío tradicional antes, como Txotx ou 40 non en breves. Sempre para afastarse do punto de vista tópico-romántico e polo patas para arriba.

Nesta película hai de todo. As fermosas secuencias da herba, por exemplo, lévanme á infancia, pero non todo é unha imaxe bucólica dos calendarios, e o meu imaxinario sobre todo sempre foi moi surrealista, estou contento de conseguir introducir ese surrealismo na película.

Combinaches o surrealismo, o simbolismo… coa narración tradicional, porque é unha maneira máis forte de contar?

Para min facer cine tamén é un xogo e síntome libre. Quixen facer unha película ordenada e potente para atrapar ao espectador. E quixen manter espazos libres para xogar, porque as películas que máis quero son as que representan algo que che sorprenderá na pantalla. Que esa imaxe sexa capaz de evocar unha película é unha gran cousa. Eu busco iso, aínda que non de forma moi consciente. Sinto “esta imaxe hai que incluíla” porque percibín unha forza, aínda que a miúdo o grupo estea en contra, porque eses experimentos non sempre son benvidos. Hoxe en día fanse películas á defensiva, tócase con seguridade e non é fácil expor este tipo de imaxes, pero eu síntome cómodo nese campo de experimentación. Ademais, atopei ese espazo libre para facer o cine que quero e fixemos unha película que nos saíu por dentro, sen medo, con intuición. Neste sentido, montar a película foi un luxo, unha oportunidade para pasalo ben e xogar, casando a narración clásica co surrealismo.

“O que non se ve, que se subdivide, é a maxia do cine, contar algo coas imaxes”. Así mo dixeron nunha entrevista Telmo Esnal e ti.

A mensaxe que hai detrás dunha secuencia é o que non se conta explicitamente, pero iso tense que fixar sobre todo no guion e é difícil de detectar. Eu fun cambiando o guion, quitándome os diálogos e tratando de contalo a través de imaxes ou miradas en lugar de palabras. E si conséguelo, é un pracer incrible, queda unha película moito máis bela e poética, máis universal. É unha película marabillosa que non necesita un dialogo para entender e seguir a historia. Pero o máis difícil é conseguilo.

Naquela entrevista de 2011 comentáchesme outra cousa: custaríache moito facer unha película que non sexa de humor.

Ah, si? Ja, ja, ja… Pois entón envellecín. Hai fases, e é verdade que esta película ao principio era unha comedia, pero neste momento quixen tratar o tema dunha maneira máis íntima, máis sensible. Sentinme moi a gusto contándome esta historia así. E bo, non vou dicir máis diso, “non o vou a facer así”, porque non se sabe, e é mellor estar aberto ás novas cousas. Agora mesmo, polo menos, teño esa actitude, ganas de facer cousas novas, e gustaríame facer unha película moi diferente á que teño agora mesmo.

Amama competirá nas Seccións Oficiais do Festival de Cine de San Sebastián . Serán inevitables as comparacións coa película LOREAK, de Jon Garaño e Jose Mari Goenaga, que logrou o mesmo o ano pasado?

Xa é inevitable porque llo preguntan en todas as conversacións. Ter un precedente como as flores é bo, para ir sen complexos ao Festival: nós non temos complexos, tentamos facer o mellor cine posible; pero outros teñen, e vímolo o ano pasado. Competir nunha película vasca era tan importante que o Festival de Cine de San Sebastián non era unha peaxe para o cine de aquí. Despois, a película LOREAK tivo unha gran aceptación, mesmo fóra de aquí, e ser a segunda vainos a facilitar o camiño; seguramente, terei que responder a menos preguntas das que tiveron que responder eles. Doutra banda, competir en Donostia é un luxo, non é fácil, non vai pasar que cada ano haxa unha película vasca na Sección Oficial, e estou moi contento.

En 2008 creastes a produtora Txintxua. Permite máis a realización de proxectos persoais?

Creamos a produtora para facer un bertsolari documental, porque queriamos controlar todo o proceso desde o principio até o final e sobre todo porque si non tes unha produtora detrás non podes facer película en Euskal Herria, para cuestións de fiscalidade, para acordos de financiamento, etc. Marian Fernández é a produtora que máis traballa e dá un estilo especial ás películas, dános seguridade, porque o director nos axuda a baixar cando imos lonxe. A nosa filosofía é traballar dunha maneira sinxela, coidando moito o produto nesa pequeñez e tratando de facer películas decentes, adaptadas ás necesidades: pouco ruidosas pero coa nosa marca e estilo. E en compañía, cun equipo de traballo próximo. Como os alimentos da casa, a lume lento e con mimo.

Moitas das túas películas están codirigidas con Telmo Esnal. A soidade ten as súas vantaxes e os seus inconvenientes.

O bo é que estar só ante un reto é bonito, que tamén hai que vivir. Esta película é, ademais, moi persoal para min, porque respirei ese ambiente nunha parte importante da miña vida, porque é un mundo moi meu; tráeme á memoria a infancia. E as malas, que ter a Telmo ao teu lado é incrible, aprendes moito, ris, dáche seguridade… e compartir a película é unha gran cousa.

Xunto a Esnal dirixiches Aupa Etxebeste! (2005) e marca un antes e un despois no cine vasco. Cambiaron moito as cousas desde entón?

Seguimos facendo cine, iso é o máis importante, collemos un nivel de madurez e Aupa Etxebeste! O equipo que traballou tamén alcanzou a madurez: a capacidade de traballo dos técnicos que actualmente temos aquí é enorme e respírase o ambiente familiar, e nótase no resultado final, que a xente traballa con agarimo, dándolle todo nos proxectos. En canto ao financiamento, é hora de pasar a outra fase. Pasaron dez anos desde Aupa Etxebeste e estou igual, sen saber o que me vai a custar sacar a seguinte película. Hai xente que ten propostas moi potentes, o proxecto non pode saír adiante, e dáme pena; o Departamento de Cultura do Goberno Vasco debería cambiar de actitude, até o punto de dar as mesmas facilidades que en Francia. ETB é un gran aliado, pero tamén falta a implicación da administración para que non esteamos sempre mirando a España. E refírome a unha cantidade moi pequena, trátase dun cambio de actitude.