En 2015 si, finalmente as máquinas de Tabakalera de Donostia-San Sebastián empezarán a funcionar dándoo todo: abrirá as súas portas ao público o 11 de setembro, sen importar as efemérides do mal azar dese día. Aínda que as coincidencias non terminen aí: precisamente, o mesmo ano no que ambos os avións golpearon as torres de Nova York iniciouse un arduo camiño para converter a fábrica de tabaco nun centro cultural. Pasaron catorce anos desde que o Concello de Donostia-San Sebastián, a Deputación Foral de Gipuzkoa e o Goberno Vasco acordaron a recuperación do edificio. En 2004 compraron o edificio e comezaron a definir o proxecto. Para explicar as voltas que deu despois, non nos bastaría con todas as páxinas desta revista. Nunha LUZ 2007 lese a Joxean Muñoz, entón director do proxecto: “O prazo de 10 anos é a media cando se pon en marcha un proxecto deste tipo. (...) Si o diñeiro é público, é máis complexo”. Non digas que ninguén lle avisou.

Unha vez finalizado o tempo de espera, non todo volverá á normalidade, senón que se puxeron ao choio para presentar a Tabakalera. Dez días antes da apertura de portas presentouse o “ecosistema cultural” do novo centro cultural, con representantes das institucións que de momento confirmaron a súa participación. O Festival de Cine, o Instituto Etxepare, Zineuskadi, a Filmoteca Vasca e a Fundación Kutxa serán os inquilinos da fábrica de tabacos, e xunto a eles San Sebastián 2016 tamén apareceu ante os xornalistas, aínda que non ocupará fisicamente un lugar en Tabakalera –a capital da cultura está tocada na rúa Easo–.

A palabra de comparecencia: sinerxía. Din que o que queren é máis que reunirse nun mesmo edificio, que van impulsar proxectos comúns para encher de contido Tabakalera. Iso si, cada un chegou a Egia con caracteres moi diferentes e en situacións bastante diferentes. En primeiro lugar, a Filmoteca Vasca parece ser a principal beneficiaria do cambio de domicilio: hai tempo que ten a necesidade de restaurar, de non ser moito máis que un arquivo –e non moi cómodo, segundo os investigadores que tiveron que traballar en el–, a partir de agora vai poder programar para o público o patrimonio recompilado durante catro décadas, como o fan noutros países –o catalán pode ser un exemplo próximo–. O director da filmoteca, Joxean Fernández, describiu a fase que comezarán en Tabakalera como “o segundo nacemento ”.

O Festival de Cine de San Sebastián aproveitará as opcións do edificio na 63 edición que comezará o día 18. Na mesma poderanse ver películas da sección Zabaltegi e trasladáronse ás oficinas do festival, que na súa primeira sede, o teatro Vitoria Eugenia, teñen reservado espazo para iso. A priori, o festival internacional de cine pode, en colaboración coa filmoteca e Zineuskadi, abrir novos horizontes e crear un triángulo audiovisual. As actividades complementarias relacionadas co cine poden ser unha das opcións da nova superficie.

Pezas difíciles de encaixar

Outra cousa é a situación do Instituto Etxepare e da Fundación Kutxa. A institución nada coa misión de difundir a cultura vasca no exterior é a de menor percorrido entre os veciños de Tabakalera, traballou durante os últimos catro anos sen luz norte, dando especial importancia ao aspecto académico e a visión exterior da propia institución xera dúbidas sobre o que terán que ofrecer á cidadanía que se achegue ao edificio de Donostia. Aizpea Goenaga, directora de Etxepare, dixo en declaracións aO Diario Vasco que até agora parecía importante no seu labor a "viaxe de ida" da cultura vasca, pero que Tabakalera tamén lles dará a oportunidade de ter en conta o "de volta". Está por definir.

A última pero non a coxa, Fundación Kutxa: Entrou en Tabakalera cunha achega de 13 millóns de euros e ocupou unha importante superficie no edificio, a cuarta planta. As aulas Kutxa, que contan cunha tradición de moitos anos, ocuparán este espazo. Ademais, aproveitarán o festival para promocionar a marca Kutxa Kultur, coñecida nos últimos anos polo festival de música que se celebra en Igeldo. O presidente da Fundación Kutxa, Carlos Ruiz, afirmou que están dispostos a sinerxías con outras entidades, pero subliñou a "personalidade propia" da súa entidade na programación.

Chegan a Tabakalera tras a venda dun par de locais emblemáticos: Salón do Boulevard de Donostia-San Sebastián –agora un Burger King– e sala de cine da rúa Arrasate. Trasladada ao edificio que se estrea esta semana e concentrada a oferta cultural, Kutxa pode gañar moito na legitimación simbólica que este tipo de actividades dan ante a sociedade. Outra cousa é como o patrimonio público pensado para a cultura pasou a mans privadas sen ningún tipo de debate.