O obxectivo deste libro é facer xustiza?

Claro, porque as mulleres somos as máis esquecidas da historia. A editorial creada por Pedro Espinosa e eu en 1993 (Edicións Aianai) sempre tivo o obxectivo de encher un oco. Primeiros libros, Hertzainak. A confesión radical quería contar a nosa historia musical pasando por referencias estranxeiras. Con Do txistu á telecaster quixemos facer ver que os músicos de rock vasco non veñen do country, do western nin do blues, senón do txistu, do triki ou da dulzaina. A terceira foi a biografía do grupo Potato, no que Pedro e eu formamos parte. E nas festas de calquera pobo, é unha enciclopedia do rock contemporáneo de Euskal Herria. É o libro perfecto o que aínda non se escribiu, e os nosos son libros humildes que escribiron cunha gran parte do corazón. A nena amada é un paso máis nese camiño.

En que che baseaches para elixir a estas 25 mulleres?

Non fun buscar o éxito. Algúns dos protagonistas, a pesar de ser descoñecidos, teñen unha traxectoria profesional impresionante. A primeira que elixín foi Arantxa Gurmendi. É o precursor da nova canción vasca. Moitas veces menciónase ao grupo Soroak, pero esquecémonos das Biurri. Entrevisteino en 2012. Ese mesmo ano entrevistei a Begoña Larrañaga e Marivi Ibarrola. Ambos viven en Madrid: A principios da década de 1960 Begoña era un neno prodixio e traballou moito na época dourada dos coellos. Moi poucas persoas coñecen a súa extensa biografía. Marivi publicou en 2012 o seu libro Eu disparei nos 80. Non a coñecía persoalmente de antemán, pero a súa traxectoria é moi variada:Colaborador de DVoram, Nola! Coordinadora da discográfica, subdirectora do Festival de Vídeo Musical de Vitoria… A cuarta entrevista dirixina a Marta Aldamar. Cantante do grupo Pléyade, batería dA Xeta Pasote e Reverendo Parker, e filla do saxo de Hertzainak Perico Aldama.

Entre tanto, tiven unha pausa, e en 2014 recollín as palabras de Branca Sanz, que é a columna vertebral do Festival de Jazz de Vitoria. E así foi acumulando as conversacións e de súpeto tiña 25. Poderían ser 50 ou 100.

Di que recibir as palabras destas mulleres foi unha honra…

Admiro o carácter das mulleres loitadoras. Fixeron o que quixeron, facendo fronte aos obstáculos. En certo xeito, namoreime de todos. Todos son diferentes e fun a buscalo, quería pluralidade. Por iso, por exemplo, elixín Zuriñe F., que compón música contemporánea. Gerenabarrena.

Ti tamén poderías ser o protagonista deste libro. Cales foron os teus modelos?

O primeiro efecto musical recibino da miña nai: Dalida e María Dores Pradera. E grazas á televisión de mediados da década de 1960 descubrín Vainica Dobre, os seus xogos de voz e o seu carácter reivindicativo. No que se refire á música, Cecilia influíume fortemente a principios dos anos 70: as súas palabras, as súas imaxes e o feito de ser un compositor redondo. Patti Smith é un referente moi importante; Chrissie Hynde de de Pretenders e a súa obra Back on the chain gang acompañáronme durante moito tempo; e O mozo da mirada asustadiza de Aurora Beltrán, que é unha lección para facer rock rompendo con modelos masculinos. A xornalista Belén Mijangos e o seu traballo cO Tubo foron moi importantes. Fascinoume o traballo de Laurie Anderson en Ou Superman; Cindy Lauper e Time after estafe; a primeira vez que Amaral veu a Vitoria estabamos seis alumnos e deixounos estupefactos; Rosana gústame moito, Anari chégame até dentro, Mursego déixame xeado…

Fóra da música, como muller, e por tanto como cidadá secundaria do século XX, teño unha empatía especial cos oprimidos. Ser muller cámbiache a forma de observar. Tamén que vivan dez anos no Sahara e que o cantante do grupo Potato, Juantxo Borikó, sexa un amigo próximo. Por iso conmóvenme os logros das mulleres africanas.

Este libro fai unha reivindicación indirecta en Vitoria-Gasteiz, onde 11 dos 25 protagonistas son desta cidade.

Kepa Osés, guitarrista do inmenso grupo Fausto dos anos 1970, díxome unha vez que nos anos 60 Vitoria era a cidade do País Vasco que máis músicos tiña. E a súa colleita está á vista. A chegada de Carmelo Bernaola á dirección do Conservatorio foi decisiva, modernizou e abriu pensamentos. Tamén foi moi importante a creación da Escola Municipal de Música Luís Aramburu. Velaquí, entre outros, a Laura Ortega, que desde os 18 anos participou en decenas de grupos e proxectos: grupos de baile, Potato, Gasteiz Big Band, Malatun… E a Ana Isabel Bravo, que revolucionou o ensino musical infantil; a Begoña Divar, cunha longa traxectoria… Hai moito valor nesta cidade.

A marca de todos os teus libros é que retratan perfectamente o contexto…

Tiven curiosidade con outros músicos, coas influencias da miña contorna, cos meus irmáns maiores, cos meus pais ou cos antecedentes musicais da miña familia. Estamos vinculados ao pasado, si ou si, e noutros tempos os músicos tocaban en casinos, sociedades, cines e radios. Desgraciadamente, as xeracións actuais queren inventar a pólvora e, como cantaba A Polla, cren que a tradición é unha maldición.

Hoxe en día hai proxectos como Emarock para reivindicar e aumentar a presenza das mulleres no rock, pero creo que non cambiou moito. Ti que dis?

Non estou de acordo. Día a día, as mulleres estamos a conquistar novos espazos que até agora permaneciamos pechos. Vou traer aquí a reflexión da pianista Silvia San Miguel: “Se cres que non o vas a conseguir por ser muller, estás a encherche da enerxía negativa que se fai contra ti”.