Desde a última Korrika foron moitos os conceptos empoderados, conscientes e poderosos no mundo do eúscaro. No camiño do ser ao facer e do facer ao ser. Pero hai tempo que algúns empezaron a camiñar por ese camiño. E mostra diso é o exercicio práctico e colectivo de empoderamiento que vivimos nas nosas carnes en Iparralde.

Lutxi borda de Donazahar era o punto de encontro. Alí acudiron 36 persoas. A cita era para a primeira iniciativa organizada conxuntamente polas asociacións de eúscaro de Amikuze, Aldude, Irisarri e Oztibar, Zabalik, Adur, Har´eman e Laminosine, respectivamente: Os primeiros atelier Telp desenvolvidos no interior de Ipar Euskal Herria.

Probamos en ambas as sesións, xogamos e rímonos. Aprender a dar os primeiros pasos no camiño da asertividad lingüística e dar os primeiros pasos entre as dúas sesións. Por exemplo, entre as dúas sesións un dos participantes iniciou un camiño para cambiar os hábitos lingüísticos co seu marido. Así, demostrounos que hai moitos camiños de 0 a 100.

Outros participantes tamén comezaron a realizar as probas do programa. Por exemplo, un deles foise de vacacións cun amigo. Ese amigo entende o eúscaro, pero ten a vergoña de falar. Nestas vacacións, por decisión de ambos, o telplari falou sempre en eúscaro –salvo que o outro o pedise expresamente– e o seu compañeiro en francés. Ao principio custoulles afacerse, pero a medida que avanzaban os días foron facéndose máis cómodos e máis delicados.

Iso si, días despois, con motivo dun día de festa, custoulle moito máis manter o eúscaro. De feito, o empoderamiento é longo, é un proceso que nunca termina e que require adestramento. Ás veces conseguiremos obxectivos e outras veces será moito máis difícil.

Aquí e alí, aquí e alá, usamos moito as palabras en dúas sesións. Probablemente máis na primeira sesión que na segunda. De feito, a pesar das diferenzas, no fondo temos experiencias similares a ambos os dous lados da fronteira establecida. As nosas vivencias, sentimentos e emocións están máis preto do que nos parece ao primeiro golpe.

Necesidade de elección continua

Un dos participantes, por exemplo, iniciou o proceso de empoderamiento cos seus compañeiros. Con algúns deles fálase en eúscaro nos de cabeza, pero en francés en todo o grupo. Con todo, as cousas empezaron a cambiar: á hora para comer empezou a falar en eúscaro cos euskaldunes e cos demais ou con todos en francés. Ao principio pensou que lle ían a coller mal, pero ninguén dixo nada, ninguén puxo cara rara, ninguén lle tomou a mal.

Doutra banda, os itinerarios lingüísticos dos euskaldunes son cada vez máis complicados: non son lineais, non son continuos. Os falantes ao longo da vida esquecemos, perdemos, reaprendemos ou recuperamos, cada vez máis, as linguas.

Foi moi difícil atopar a alguén cun percorrido lineal entre os participantes. Moitos aprenderon en casa e esquecéronse na rúa ou na escola ou nas dúas e logo recuperáronse. Outros, con todo, non o recibiron en casa e aprenderon no euskaltegi, gañaron espazos e ás veces perderon algo. Outros veñen de fóra e fanse seus. De todo. Cada vez máis. Cada vez máis desconcertado.

Isto lévanos directamente á elección. Case todos os vascos algunha vez tivemos que tomar unha decisión, porque, á fin e ao cabo, só nós podemos decidir que facer, os monolingües non poden. Nalgúns casos pola identidade, noutros pola coherencia entre o que dicimos e facemos, noutros polo ambiente ou a estética. Causas de todo tipo. Pero sempre a decisión, sempre a elección.

Polo demais, o mar da inercia lévanos case inconscientemente onde lévanos: ao castelán. A ambos os dous lados tamén neste caso. Hai que buscar o desexo, hai que buscar momentos e sitios, hai que atopar amigos e aliados.

Por exemplo, antes de terminar a segunda sesión dos talleres de Telp, algúns dos participantes trasladáronse a un hostal de Garazi. Nun principio tiñan un plan para aloxarse nun hostal vasco, pero cambiaron de opinión e dirixíronse todos xuntos a un hostal non vasco para pór en práctica o apreso en Telpeta. Colectivamente. Axudándose mutuamente.

Tamén se puxeron de manifesto as trampas do bilingüismo sistemático. Por unha banda, é importante que o eúscaro se faga necesario, fundamental, imprescindible, se queremos avanzar. É necesario crear e alimentar espazos, momentos e espazos nos que o eúscaro teña funcións propias e exclusivas.

Pola contra, o bilingüismo sistemático nunca conseguirá facer ver aos castellanohablantes que algo se está perdendo. Nunca conseguirá que nos manteñamos firmes ante comunidades máis fortes e fortes que as nosas.

Por exemplo, un dos telplares é seleccionado. Na Casa Consistorial non teñen sistema de tradución, e nas conversacións públicas que realice ten que devolverse el mesmo. Até agora, ás veces falaba en eúscaro, pero non sentía cómodo, púñase nervioso. Tras as sesións de Telp, sorriu e alegrouse moito coas expresións en eúscaro, para despois ir aos poucos e resumindo a tradución ao francés. Forte e ergueito.

De feito, nos talleres de Telp pídesenos que fagamos un plan de eúscaro. Sempre un plan de eúscaro para as prácticas. Onde podo usar máis que agora? Como podo utilizar o idioma máis comodamente que agora?

Vergoña e pracer xuntos

En ambos os lados sentimos medo, frustración e vergoña, aínda que tamén sentimos pracer, pracer e orgullo. O vasco consciente móvese entre estes dous tipos de sentimentos.

Un dos participantes, por exemplo, comentaba que moita xente falaba en eúscaro con el, pero que se non estaba el adoitaba falar en francés con tranquilidade. Ante iso, sempre sentiu inquietude. Tras as sesións, sinalaba que agora ve as cousas con outros ollos. Que se comezou a considerar a esa sociedade como un axente de euskaldunización.

Pero, bo, esta excursión non fixo máis que empezar. O empoderamiento é un proceso longo e o taller non é máis que o punto de partida. Con todo, tal e como vimos no último exercicio, se unha persoa cambia de actitude, tamén altera a súa contorna en certa medida.