Hamaika urte luze pasatu diren  arren, bada norbait misterioaren egia azaleratzerik nahi ez duena: zerk hondoratu zuen Bugaled Breizh arrantzontzi bretoia Bretainia eta Kornualles arteko itsasoan?

Maiatzaren 14an Roazhoneko epaileek errudunik zehaztu gabe itxi dutenean betirako dossierra, haserre mintzatu dira baporearekin batera galdutako bost eskifaien senideak. “Epaileek bigarren aldiz hondoratu dituzte ontzia eta marinelak”, esan du Christian Bergot abokatuak. “Barre egin diete arrantzaleei eta itsasoko jende guztiari”, oldartu da Thierry Le Métayer, Bugaled Breizheko mekanikoaren semea. Europara jo beharko dute egia bila, Frantziak ezkutatzen dielakoan.

Bugaled Breizh (Bretainiaren Umeak bretoieraz) Loktudi herriko arrasteontzi bat zen. 2014ko urtarrilaren 15ean bost gizon zeramatzan karelean: Yves Gloaguen, Georges Lemétayer, Pascal Le Floch, Patrick Gloaguen eta Eric Guillamet. 37 segundotan irentsi zuen itsasoak, baporeari azpitik izugarrizko indarren batek tiraturik.  Zerk, ordea?

Aurreko egunak Kornuallesko Newlyn herriko portuan egonak ziren aterpeturik, ekaitzari ihesi. Baretu zuenean itsasoratu ziren berriro. Dena lasai zirudienean,  eguerdi beteko 12:30ean hondoratu zen, minutu erdi eskasean.

Eridan baporeak zabaldu zuen larrialdi deia. Ordu bete beranduago, Britainia Handiko Royal Navyko helikoptero batek bildu zituen bi gorputz. Larrialdietarako bizpahiru txalupa ere ikusi ziren uretan baina hutsik. Bost hilabete beranduago atera zuten itsasotik Bugaled Breizh. Geroztik Bresteko base militarreko bazter batean dago utzita.

“Egun haietatik gaurdaino –diote Bugaled Breizheko eskifaien memoria zaintzen duten elkartekoek– baporearen hondoratzea esplikatzeko denetik aipatu da, gauza bat bezala alderantzizkoa, baina sekula ez da azaldu egia. Urteotan justiziak ez du lortu edo ez du nahi izan erantzukizunak aurkitu eta errudunak argi eta garbi izendatzea”.

Baporeak arrastean zeraman sareak itsasoaren hondoan kateatzeagatik gertatu izana laster baztertu zen: azkarregi urperatu zen ontzia. Zamaontzi erraldoi batekin tupust egin izana ere aipatu zen, baita susmagarria izendatu ere, Seattle-Trader pakebote filipinarra. Gezurra, laster ikusi zen ikerlariak tronpatzeko trikimailua zela.

Hasieratik aipatua izan zen urpeko nuklearraren hipotesia. Bugaled Breizhen sareen kableek titanio arrastoak zeuzkaten, submarino atomikoek azalean daramaten materialarena. Istripua gertatu zen egunetan  NATOko itsasontzi, urpeko eta hegazkinak maniobratan ari ziren inguru haietan. 2007an An Orianteko (Lorient) hiru epailek ebatzi zuten urpekoak arrantzaleen sarea harrapatu izana zela istripuaren azalpenik sinesgarriena.

Baina geroztik, Parisko agintariek hiru epaileei eskuetatik kendu zieten dossierra. Senideek salatu zuten fiskalak ez zuela ikertu nahi hipotesi nagusia. Aldizkari horiak hasi ziren pista faltsuak zabaltzen, hipotesirik sinesgarriena estaltzeko.

“Secret Défense”

Eskandalua salatu eta ikerketa bizirik atxikitzen ahalegindu dira marinelen hurbilekoak “The silent killer” (Hiltzaile isila) dokumentalarekin. Bost eskifaietako baten semeak Jacques Losey zinegilea berotu zuen horretarako.

Ziento erdi bat lekutan eskaini dute filma, milaka ikusleren aurrean. “Emanaldi orotan –dio Loseyk– ikusleak harrituta geratzen dira hainbeste pista gezurrezko nola jarraitu diren ohartuta. Atsekabetzen dira. Benetako galdera sakonak sortzen zaizkie, gure demokraziaren funtzionatzeko eraz, sistema judizialari buruz...”.

Politikariekin ere ahalegindu dira. Bai Bretainiakoekin eta bai Pariskoekin. Senatuan erakutsi zuten filma 2013an. 2007a arte Defentsako ministro egon zen Michelle Alliot-Marie donibandarrarekin ez zuten ezer lortu. Haren ordez Jean-Yves Le Drian bretoia jarri zutenean espero zuten hau bere herrikideez errukitzea. “Ia okerrago izan zen honekin. (...) Argudio bera dute: beharrezko agiri guztiak hor dauzkazue. Beraz, hemen ez dago zer ikusirik, zoazte etxera...”.

SOS Bugaled Breizh elkartekoek filma erakusten duten leku orotan bilera honela bukatzen dute: “Zuetako norbaitek baldin badaki edo entzun badu zerbait hondoratze honen inguruan, mesedez esan diezagula! Izan zibil edo militar, entzun diezaiola bere kontzientziari eta kontatu diezagula zer gertatu den. Jakiteko eskubidea daukagu”.

Horietako bilkura batean gertatu zen zerbait harrigarria. Istripua arreta handiz jarraitu baitzuten Kornuallesko Newlyn herrian, “The silent killer” filma bertan erakustera konbidatu zituzten bretoiak. 2013ko martxoan Newlynen gertatutako eszena Youtuben dago ikusgai: sareetan kateaturik Bugaled Breizh hondora eraman zuela uste den HMS Turbulent urpeko atomikoaren komandantea bilkuran zegoen, incognito.

Arrantzalez eta sorospen ekipoetako jendez betetako salan, atzeko aldean zegoen Andrew Cole komandantea. Norbaitek ezaguturik, harengana hurbildu zen Michel Douce, bapore galduaren armadorea, bost langileen ugazaba, aferaren egia jakiteko mobilizatua. Hilabete batzuk lehenago bere abokatuak eskatua zien Frantziako epaileei Cole komandantea galdekatzea, Britainia Handiko armadaren iturrietatik eskuratua zuelako informazioa istripuaren egunean HMS Turbulent Cap Lizard inguruetan zebilela frogatzen zuena.

Andrew Colek Douceri esaten dio, kameraren aurrean, sentitzen duela bapore hura hondoratu izana baina berak ez zuela zerikusirik izan. Zer dela sentitu zuen publikoan bere burua azaltzeko beharra Cole komandanteak, bere gaineko militarrek esplikazio guztiak eman eta ateak itxiak dituztenean? Bere burua zuritzeko, bakarrik sentitzen dela adierazteko...

Inkogniten artean egia sinesgarri baten bila segituko dute SOS Bugaled Breizhekoek. Gaur ez bada bihar marinel edo sorosleren batek dakien datu definitiboa kontatuko duela ziur daude. Ziur dauden bezala NATOko militarrek egia ezkutatzen dietela. Behin eta berriro aurkitu dituzte lekukoak militarrek emandako informazioak gezurtatu dituztenak.

Istorioak, ordea, badu euskaldunontzat ere ezustekoa. 2007an  Kenperreko auzitegian dossierra istea eskatu zuen prokuradorea Anne Kayanakis zen. 2010ean Jon Anza desagertu zenean Baionatik Okzitaniako Tolosarako bidean, Kayanakis zen prokuradorea Baionan. Jon Anzaren senideei galdetu.