Atxaga e Rivas. Rivas e Atxaga. Barcelona. Cataluña. Só faltaba Quim Monzó, anfitrión, para repetir o que se repetiu unha e outra vez: Tres dos únicos escritores periféricos que aceptan os sistemas literarios españois, un por cada nacionalidade histórica, arrímanse mutuamente. Non nesta ocasión en representación das literaturas periféricas, senón das literaturas nacionais máis alleas á súa vontade. Dixo Atxaga, todos pensamos que o mundo que vivimos é central, non dependente de algo. Que non hai periferias, que queren reducirnos a nivel provincial. En definitiva, que todo é un conflito ao redor da centralidade.

Pero non sei si é representante das literaturas nacionais. Primeiro, porque non viñeron traballar como embaixadores. O embaixador é unha mostra obtida dun todo que, segundo Atxaga, suporía a substitución da totalidade. Que facer cando, a falta dunha orixe compacta, temos algo máis que o conxunto? Que facer cando a figura do escritor debería ser, precisamente, conflitiva coa comunidade? Segundo Rivas, o reto da autora é, como máximo, ser unha voz discordante dentro da comunidade.

A ambos, pola contra, tocoulles, sen querelo, o papel de representantes das literaturas vasca e galega. Pola contra non estarían os dous xuntos en Barcelona. Pola contra non encherían, como o fixeron, cada sala das dúas sesións –é empírica: viñeron outros escritores–. Son os únicos escritores (case) que pasaron polo filtro que marca Madrid. Ambos son Premios Nacionais, por suposto en España: En 1989 publicou Atxaga, Obabakoak; máis tarde, Rivas, en 1996, Que me queres, amor? colección de narracións. Ambos tiveron o apoio do Grupo Prisa, a pesar dalgunha cambadela, para abrirse camiño nun estado amplo.

Seguramente axudaría a imaxe que ambos debuxaron do estado. Imos ao práctico: Sete casas en Francia foron editadas case simultaneamente en eúscaro, galego, catalán e castelán. Rivas publicou a colección de poemas A desaparición dá neve, nas catro linguas oficiais do Estado español, titulada A desaparición dá neve. E hoxe, polo menos até a hora do almorzo, ninguén se pronunciou respecto diso. Neste sentido, Atxaga sinalou que a relación entre as literaturas das diferentes linguas é practicamente imposible. E non só as supostas periferias respecto ao centro suposto. O que parece máis sorprendente é que o máis decepcionante é a falta de relación entre as supostas periferias.

Da literatura

Pero falemos de cousas serias. Referíase á literatura. O paso do filtro por Madrid non é a única similitude que teñen os dous autores da obra. Hai unhas liñas que atravesan a literatura de ambos: conseguiron a fama como narradores, pero tamén son poetas destacables; quixeron atrapar épocas pasadas como a guerra do 36; mostraron o agarimo cara ás vacas, As memorias dunha vaca vasca versus Un millón de vacas memorables; O personaxe de Rivas Dombodan, que aparece en diferentes contos, pero que sempre ten características similares: silencioso, que podería ser o seu Daniel Daniel Colecciona. Rivas recoñeceu que comparten a mirada, o desexo de mirar o mundo con outros ollos.

Outra das similitudes que se lles sinalou é a de escribir sobre o terreo rural. Atxaga rexeitou o estigma clasista que algúns atribúen á vida rural. Rivas engadiu que as primeiras vacas vistas foron urbanas, nun pasteiro do barrio de Montealto dA Coruña. Por suposto, a reconversión da cidade fixo desaparecer o prado, e as vacas cos pastos. Rivas recoñece un punto de vista de primacía no realismo máxico e etiquetas similares. Máis que realismo máxico, el prefire a definición de Max Aub, o realismo transcendental, que quere ir máis aló. E que máis que xeografía, máis psicogeografía son as do seu libro, mesturas de mundos diferentes.

Para Atxaga o espazo non é tan importante. O verdadeiramente importante é o que fas alí, acórdasche, sofres. Engadiu que o núcleo da literatura son os detalles, en liña co devandito polo catalán Josep Pla. O nó que Atxaga quixo soltar no seu traballo: tentar entender o lugar que máis coñeceu. Nun instante comprendeu que o seu lugar de nacemento era un lugar antigo. Que había un fío que durou dous mil anos e que foi roto pola chegada da televisión. Non lle viña ben falar de violencia, non era o seu mundo, pero se lle impuxo inevitablemente. O escritor ten que enfrontarse a cousas importantes, así que ese é o compromiso, ter un cable á terra. Pola súa banda, Rivas, no que se refire ao compromiso, é importante o matiz. E dicía Miguel Torga: o primeiro compromiso do escritor é escribir. E todo o que escribes comprométeche.

E hai outro sitio, outro lado, non só o espectacular. A poesía trata de buscar esoutro lugar, di Atxaga. Para Rivas, a poesía é a primeira linguaxe, a célula nai. Lembraron as primeiras liñas de versos: “Tes os ollos da cor do onix, e o teu pelo é como a morena dunha morena de Guadix”, Atxaga. Despois empezou a escribir en eúscaro, xa que se foi a Bilbao. En canto á elección do idioma, Rivas lembrou a da gravata do seu pai: máis axustada a gravata, falaba mellor o castelán. Ambos chegaron a Barcelona sen unha gravata que lles apertaba o pescozo.