O proxecto que vostedes cociñaron nesta cociña…

Chamei a Harkaitz [Cano], dicindo que tiña un proxecto, que viña a Irun, que lle explicaría. Viño e nesta mesma cociña deille o que escribira até entón: páxina e media. Colleuna, levantouse e dixo: “Isto é un acordeón. Non hai máis que abrir o fol e deixar saír o son!”. Recordo que dixo iso, levantándose… Naquela páxina e media había unha sinopsis da historia que eu tiña na cabeza. E, o que é importante, ensineille con aquela páxina a fotografía dos xigantes. Por suposto, a fotografía chamoulle moito.

Que dicía a sinopsis?

Era, por dicilo así, o arranque da historia: En 1965 foron trasladados a Nova York para que desvelasen aos xigantes de Pamplona, pero debido ao racismo, non puideron montar os xigantes negros no desfile. Na sinopsis dicía que o noso protagonista, Manex, o vasco, estaba alí, e tamén contaba o camiño que tiña que percorrer Manex, algúns detalles dese camiño ou viaxe. Por exemplo, o festival de Monterey, o xeneral De Gaulle, Alxeria, Madrid…

De onde saíu a idea desa viaxe?

A viaxe é real, aí non hai mentiras. A historia, en si mesma, baséase en dous feitos históricos. Por unha banda, o desfile de Nova York –a pesar de que os xigantes negros non acudiron, iso foi unha licenza poética que nós tomamos– e, por outro, unha viaxe real polo mundo. Un día contáronme que estaba en Cuba: Nun aniversario da revolución algúns comandantes chegaron ao País Vasco, algúns amigos da orquestra Van Van...

Neses círculos fun a Cuba en 1991, con Negu Gorriak. De feito, Van Van deixounos todo o equipo para que tocásemos alí. Levaba unha camiseta, “Black Panther, Power to the People”, e os que estaban ao meu lado agarráronse a ela e contáronme a historia da viaxe. Desde entón, tiven a oportunidade de documentarme e decateime de que algunhas Panteras Negras están refuxiadas en Cuba. Pero, ademais de en Cuba, tamén se refuxiaron en Alxeria. Ao parecer, as Panteras Negras dirixíronse desde Estados Unidos a Canadá, a Quebec, de alí a Montreal, de Montreal a Alxeria, de alí a Madrid e de alí a Cuba. Era un feito histórico, e iso era a sinopsis. Polo demais, había que abrir o fol e saber que pasaba en cada lugar, polo na historia.

O racismo é o tema principal do Black is Beltza?

Non hai un só tema principal… Hoxe en día dise que todas as cousas están en contacto. “Perdón! E antes non?”, contesto. Antes existían vínculos e relacións. Por exemplo, ouvín moitos discursos do Che Guevara. Moitas delas están intimamente relacionadas coa época na que o cómic aparece. Por exemplo, a súa intervención na sede da ONU. Puxemos esta conferencia na exposición que acompaña ao cómic, na Alhóndiga de Bilbao, e tamén recibín un par de frases desa conferencia, non para utilizala no cómic, senón para aproveitar a canción que fixen: “A humanidade dixo: Basta! E púxose en marcha e a súa marcha é a máis xigantesca!”. Estupendo! Hai outra frase, a de Cher, terrible: “Xa non hai inimigos débiles que non se teñan en conta porque non hai pobo illado”. Todo o mundo está a organizar o Che naquela época! El irá ao Congo, el irá a Bolivia. É unha revolución internacional, di el. A música tamén está en contacto en todos os sitios.

O punto de partida foi un recorte de prensa que informaba sobre a viaxe dos xigantes de Pamplona a Nova York con motivo da Feira do Mundo.

Lin a noticia hai catorce anos e gardei o recorte de prensa, como fago a miúdo. Leo isto e aquilo, chamo a atención, e recólloo. Por exemplo, sérvenme para facer cancións. A exposición da Alhóndiga de Bilbao mostra, por exemplo, algúns recortes de prensa recollidos desde o ano 2000. Hoxe en día seríame impensable, porque leo toda a prensa en dixital, aínda que son un subscritor de Berria. Pero hai catorce anos consumía moita prensa de papel. “Si algunha vez decido facer algo, aquí teño a información”, dicíame. O corte ao redor de Juan Rulfo, por exemplo, remóntase a 2001. Cando lin que os xigantes estiveran en Nova York, e que non deixaran desfilar aos xigantes negros, gardeino. A noticia sorprendeume.

Gardar durante once anos…

Pero cinco anos despois, noutro xornal, lin a mesma noticia. Era a mesma foto, sempre xigantes. Volvín cortalo e a gardalo. Doutra banda, xa me acordaba do que me contaron en Cuba e “Vaia! Teño que escribir unha novela!", díxenme. Pero a min gústame traballar coa xente. Ao facer música así o fixen. Empecei a traballar e pronto quero a outros músicos ao meu lado. En 2002 reuninme con Josu Landa. Contou a historia dos xigantes e encantoulle. Díxome: "Aquí tes que crear o Curto Maltese vasco!". Ese personaxe mundial de Hugo Pratt! Pero a vida é vida, houbo moitos altibaixos no camiño, e aí é onde deixei o proxecto até o ano 2009.

E entón?

“Teño que facer unha película de animación”, dixen entón. Fun a Dibulitoon [servizos de produción de vídeo en Irun]. En 2006 tamén fixen con eles o videoclip Euskal Herria Jamaika Clash, e entre tanto, vin a película de animación con Balsean Bashi, moi potente! Dixéronme que tiña que escribir o guion de Dibulitoon. “Sabe vostede cal sería o seu bo amigo para isto? Harkaitz Cano”. Naturalmente, xa coñecía a Harkaitz, tiñamos unha relación moi bonita. Chamei.

O cómic está na rúa. Non sei si o camiño da película está pecho…

Nin falar! O problema é que os tempos son moi diferentes. Quero dicir que os músicos traballamos case de súpeto. “Tamén teño que cantar o Black is Beltza!”. E fíxeno. Chama a Mikel Azpiroz e di que si. Si de aquí a un ano fago o plan de facer o disco, xa sei cales son os prazos. Pero no caso dunha película os prazos alárganse enormemente. E para sacar o libro, ten en conta que no ano 2000 tiven a idea, que hai cinco anos reuninme con Harkaitz Cano, que hai tres anos –cando terminamos o guion– púxenme en contacto con Jorge Alderete...

Black is Beltza chega en eúscaro, castelán, catalán e francés.

Tamén faremos algunhas reunións para traducilas en inglés. Doutra banda, publicámola aquí en castelán, pero ten unha edición especial en México. Estiven na Feira do Libro de Guadalaxara e cheguei a un acordo para dúas edicións máis: O grupo zarauztarra sairá na primavera en Colombia e en setembro en Arxentina. E tamén o repartiremos en Chile.

Apostastes forte polo produto…

Se fago un traballo, quedo coa pel. Éme imprescindible explicar aquí e alá o que fago. É a miña propia escola: autogestión, “faino ti mesmo”. Veño da autogestión e sempre toco de aí, sexa un disco, sexa unha película ou un libro.

Que é este traballo no teu camiño de músico ou artista?

Outro artefacto máis! O Black is Beltza é moito. Na Alhóndiga de Bilbao tamén teñen un equipo pedagóxico e dixéronnos que querían coller o Black is Beltza e facer unha unidade didáctica. Eu mesmo estudei Pedagoxía e pareceume marabillosa a intención. Trátase de motivar aos mozos e estano conseguindo. Están a recibir un feedback formidable. Están tolos de alegría. Nunha delas invéntanse os haikos; na outra, os textos dos bunbuilos; na seguinte, analízanse os cómics clásicos, ou as obras das mulleres ilustradoras… Cando me contaron a idea pareceume chapeau, e tamén me fun a un deses talleres.

O ilustrador é Jorge Alderete…

Cando vin o traballo que facía para a banda arxentina Os Fabulosos Cadillacs sorprendeume moito. Coñecía ao grupo, fun con eles a México en 1992. Atopeime en Los Ángeles co seu manager e pregunteille polo debuxante. "Si, mozo, coñecíchelo en México! Un tipo que fai todos os carteis de Foro Alicia!”. Alderete é máis ilustradora que cómics, fai afixas, portadas de discos e todo isto e aquilo. Tamén fixera tiras de cómic, pero non tanto como isto. No entanto, contactei con el. Jorge viume tocar en Buenos Aires, no Cemento Mítico, con Todos Os teus Mortos, e desde alí coñecíame. Expliqueille a miña intención e pediume un guión. Recolleuno e mostroullo á súa muller. A súa esposa é galerista e crítica de arte, en México DF. Jorge non tardou en dicirme: “Fermin, parece que está feito para ilustrar, pero teño que dicir a verdade: a miña muller díxome que teño que facer este traballo si ou si”. Era o meu mellor aliado na súa casa! Foi un pouco difícil traballar xuntos, pola distancia. Pero actuamos a través de Skype, estivemos tamén en Barcelona, pasei tempo con el en DF... Foi marabilloso traballar con Jorge Alderete.