Uxio Novoney penetraranos en Galicia, Lugo, as montañas de Courel. Como nos atravesou paraxes parecidas á luz da lámpada de Anxel Folk. Viaxamos máis ao sur con Xose Luís Méndez, xente da Fronteira de Ferrín, cara a Ourense, unha zona da conca que separa Galicia de Portugal, alén de Tras vos Montes, que o portugués Miguel Torga visitaba na colección Piztiak. De todos os xeitos, eran outros tempos –Josu Landa, como dicía este electricista, segundo os poemas de Novonyra: “Alguén pode pensar que está a volver demasiado do galego”–. Eran outros tempos, volviamos do galego a Novoney, Fole, Méndez Ferrín, unha terra que todos compartían, feita de montañas, plantas e animais. Nada que ver con Vigo e outros que nos ensinan libros de contos Iolanda Zuñigaren Post-it bizitzak. Con todo, son poucas, e máis, as que conforman a cartografía da literatura galega que podemos ler en eúscaro.

Na tradución de Koldo Izagirre, e en dous tomos –ao parecer, o papel estaba máis barato no oitenta, ou polo menos tan caro–, Sombra do Aire na Herba, de Luís Pimentel, e Longa noite de pedra, de Celso Emilio Ferreiro, xunto cos poemarios, Bazterrak é un do tres alicerces fundamentais da poesía galega. Os escuros cumes de Courel, por tanto, son terras de lobo, días de choiva, de neve. Primeiro de nada, os nomes de lugar, “moitos deles significativos e de gran denotación”, no preámbulo de Izagirre. Por iso están Pia Paxaro, Boca do Faro, Devesa dá Rogueira. Un pouco facíao Joseba Sarrionandia con Izen zaharrak, que cantou Ruper Ordorika, ou Oskar Alegria con Emak Bakia no máis fermoso, cos nomes das casas, as rocas submarinas. Pero non só: osinas, chiribis, herbas de menta, cardos, andagas; parecería que estamos ante unha guía de botánica para principiantes, sen esquecer o pracer estético, iso si. Pero, por encima de todo, a natureza, en toda a súa crueza, en toda a súa plenitude, e non en contraposición á cidade, nin nunha maneira de ensanchar o ánimo do xénero humano sobre todo. Aínda que “aquí se percibe ben o pouco que é o home”. E o que di home di muller, e todos os demais xéneros, por suposto. A poesía de Novoney é anterior á poesía sociopolítica que dominou aos galegos nos anos sesenta.

Se alguén cría que nun tempo traducíase demasiado, hoxe en día é lexítimo pensar que se traduce demasiado pouco ao eúscaro desde o galego. Pero non o esquezas, mentres alguén debuxa con máis precisión no mapa ese territorio: Os ceos e as terras de Courel, do mesmo xeito que as de Galicia e Portugal, tamén de Vigo, son interminables.