Irati Fernández Pujanak Feminismo e maternidade: Unha relación incómoda? realizou unha investigación. Preguntámoslle si hai unha guerra de bandos: “Falar de bando paréceme falar de maneira categórica. Existe unha ideoloxía hexemónica (maternidade tradicional) que nos conta a maternidade dun modo ou outro, e fronte a ela hai experiencias alternativas, sobre todo as que impulsa o movemento feminista. Non creo que alguén diga ‘eu refírome ao ideal da boa nai’ e que outro pensará ‘eu non lle darei prioridade á crianza do neno’. Non falaría de ideoloxías extremas”. Tentamos seguir un modelo de maternidade, dixémoslle que a sociedade fea a todas as nais, e si, de maneira categórica, iso é o que se pode dicir, que as nais sempre son xulgadas.

As feministas tamén perseguen a ideoloxía naturalizadora

A antropóloga Mari Luz Esteban e Irati Fernández están preocupados pola evolución da enfermidade. O ideal da boa nai está a cobrar forza; a maternidade naturalizadora ou esencialista abriu a porta a iso. O ideal da boa nai foise construíndo nos dous últimos séculos, e o modelo que se está consolidando en Euskal Herria durante este vinte anos está baseado niso. Varias nais feministas tamén a han interiorizado. En opinión de Mari Luz Esteban, esta ideoloxía conservadora é moi naturalizadora e considera como naturais as desigualdades sociais, como a distribución das tarefas de coidado. Seguindo este código, en lugar de achegar a mulleres e homes, faraos cada vez máis diferentes. Irati Fernández falou coa nai de varias feministas para investigar e sabe que “as feministas progresistas tamén caeron nas garras do crecemento natural dos nenos”. Na súa opinión, hai que ir máis aló de discutir si o crecemento natural é bo ou malo, si esas prácticas son opresivas ou non para a nai.

Boa nai

A boa nai que nos vende a ideoloxía hexemónica está disposta a dalo todo e non o vai a pedir nin espera que lle vinga nada. A nai é nai e sempre estará alí ata que morra.Este código ten unha serie de esixencias sociais, entre as que destaca a prioridade absoluta da crianza e o feito de ser muller faiche saber máis sobre maternidade que os homes. En concreto, e centrándonos no modelo naturalizador que colleu forza na actualidade, a boa nai debe ter embarazos e partos naturais, a pel da nai é moi importante e prímase a lactación materna, entre outras cousas.

Unha cousa é o discurso e outra a práctica

O feminismo criticou moito a maternidade. Adrienne Rich, poeta e ensaísta, cre que hai que facer unha distinción entre a maternidade institucional e as prácticas. Na medida en que o modelo tradicional de maternidade convértese nunha institución, e como patriarcal, hai que criticalo e desmantelalo. Doutra banda, temos experiencias maternais, moi variadas. Non é o mesmo falar de nais en Europa Occidental que en África. Non é o mesmo dunha clase social que doutra. Algo parecido di Esteban na revista Hik Hasi: “Temos que ter en conta que a maternidade é unha experiencia moi variada, e nós tendemos a homoxeneizala. Hai que mirar cales son os discursos, as ideoloxías, pero en función da clase social, da idade, da ideoloxía feminista ou non feminista, da formación... haberá diferentes prácticas”.

As ideoloxías non son o mesmo que as prácticas, pero as ideoloxías inflúen no día a día das nais, inflúen na decisión de seguir un modelo ou outro, e a sociedade critica duramente ás nais en función desas mentalidades que pesan. E a todas as nais xúlgaas a sociedade, porque se aferra á crianza afectiva e dorme co neno, que aleita ao pequeno a calquera hora e en calquera lugar. E á nai que buscou camiños alternativos facendo fronte ao código hexemónico, porque os venres vai cear cos seus amigos, deixando ao neno en brazos do seu pai e levándolle á gardaría desde hai catro meses. As sentenzas fabrican “culpables”. Hoxe en día, temos un grupo de nais con sensación de culpa.

Irati Fernández cóntanos a reflexión de Adrienne Rich que acabamos de explicar e Fernández fai a seguinte reflexión: “A teoría feminista ha criticado tradicionalmente a maternidade como una opresora para a muller, pero quizais haxa unha especie sen carga para facer reflexionar sobre como construír a maternidade doutra maneira. As feministas que participaron no estudo puxeron sobre a mesa a falta de reflexión ao redor deste tema. Está claro que hai que criticar o enfoque tradicional, pero falamos de alternativas?”.

Nais fecheiras

Os pais non senten culpables, di Esteban: “A unha nai ségueselle esixindo o que non se lle pide a un pai. Temos unhas esixencias tremendas con respecto ás nais. A culpabilidade está moi estendida nas mulleres, pero nos homes non. Na sociedade hai moita presión sobre as nais. Non é só a presión mediática, ou a do discurso médico-científico... A presión dos que nos rodean é alta. A unha nai calquera lle dá consellos”.

As nais feministas tamén senten culpables. Créanse tensións internas entre a identidade feminista e a maternidade. Estes conflitos son evidentes na investigación de Fernández coas feministas. O informe analiza ás parellas heterosexuais e observa como se cambalea o pacto igualitario que construíron entre home e muller, chegando mesmo a romper o pacto. Porque non é o mesmo vivir en igualdade cando non hai fillos, cando entran en xogo a maternidade e a paternidade. O sistema de xénero refórzase a partir da maternidade e prodúcense desequilibrios nas tarefas de coidado, as tarefas domésticas, a forma de ocupar ou non o tempo e o espazo. No primeiro ano de vida, as nais que participaron na investigación recoñecían que non se daban conta de que o pacto coa súa parella estaba a piques de estalar. Despois de dous anos nos que o neno consegue unha capacidade suficiente para desenvolverse en por si non é casualidade, as mulleres comezan a utilizar estratexias para paliar os desequilibrios entre pai e nai. “Os nenos empezan a pensar ao cabo dun ano, onde está aquel home, que me dixo que se ocuparía disto e daquilo?”. Admiten que saltaron á trampa. Queren ser unha feminista militante de sempre, cren que os seus principios se manterán, e logo non é así”. En opinión de Fernández, o feminismo contribúe á toma de conciencia das desigualdades do sistema de xénero e, unha vez dada a situación, hai que pór en marcha estratexias para afrontalo.

Irati Fernández e Mari Luz Esteban teñen claro que a ideoloxía hexemónica da boa nai, a través da naturalización da maternidade, está a presionar ás nais de hoxe. Pola súa banda, Nahia Alkorta, que decidiu practicar a crianza de apego (véxase no seguinte cadro), conta a carga que sofren as nais que tomaron esa decisión. Na súa opinión, ao redor da maternidade se crearon dous bandos que se están pelexando entre si. Os dous bandos perden.