A Sede do Partido Comunista de Francia atópase na praza Colonel Fabien de París. Aos pés do edificio de cristal que adopta a forma dunha bandeira ondeada no aire, as escaleiras do oco que se abre no solo de pedra anuncian a entrada a un búnker. Bautizado en honra ao autor, atopámonos no espazo chamado Óscar Niemeyer.

Seguindo a travesía da serpe, nas súas paredes de pedra aparecen enmarcados as mostras orixinais da obra de Jacques Tardi (Valence, 1946); dos seus bosquexos brancos negros case simbolistas saltamos á realidade pintorlada dun pesadelo de seis anos. Desde a perspectiva dun soldado francés, Putain de Guerre é un cómic que conta ano tras ano o desenvolvemento da Primeira Guerra Mundial. (Casterman, 2008), que estivo aberto ao público no espazo Óscar Niemeyer, entre o 15 de maio e o 20 de xuño.

Escribimos coa escusa do centenario da Primeira Guerra Mundial. Pero os intelectuais como Tardi non crean as súas obras só para o in memoriam dos 63 millóns de vítimas que houbo entre 1914 e 1919. Para iso contamos con autoridades que dirixen o mundo. Agrúpanse en datas significativas marcadas no calendario, para simular unha reflexión sobre o sucedido hai séculos e anos.

Pensar a guerra non é unha cuestión de hoxe en día. Pero alén deses monicreques de discurso pacifista, hai que ter en conta a escritores e pensadores como Bertolt Brecht, Sigmund Freud, Jean Giraudoux, Franz Kafka, Franz Rosenzweig e Walter Benjamin. Estas personalidades identificaron, a finais do século XIX, os códigos da sociedade occidental estruturada en ontología belicista. Desgraciadamente, como demostrou a propia Historia, a capacidade de previr as catástrofes de intelectuais e pensadores, así como os esforzos dirixidos a evitalas, non axudaron en nada. A Primeira e Segunda Guerra Mundial, as ditaduras fascistas, a Guerra Civil Española e, por citar outras máis próximas, a guerra de Iraq, o atentado das Torres Xemelgas ou os sucesos de Crimea son proba da deshumanización que vivimos. E cando estamos no século XXI seguimos pensando e escribindo en contra da Guerra. Por que razón? Non temos suficiente memoria? Poida que nese proceso de recordo falle en algo.

Despois de ver e ler a obra de Jacques Tardi, veume á memoria Jean Giraudoux (1882-1944) e unha das súas grandes obras de teatro A guerre de Troie n'aura pas lieu (1935). Se nos fixamos na data e o título da peza, en vésperas da Segunda Guerra Mundial, Giraudoux vén cunha formulación contra unha guerra histórica que nos deixou escrita Homero. A provocación é evidente. E Putin de Guerre de Tardi! Isto, unido ao traballo, era como declarar unha guerra á guerra.

Este tipo de escritores e pensadores, e á vez o filósofo Manuel Reyes Mate (Valladolid, 1942) paréceme imprescindible, teñen a mesma perspectiva de entender a memoria, nacida dun proceso reflexivo complexo. A memoria é concibida como unha fusión entre o pasado, o presente e o futuro, na que esixe unha acción máis activa que a mera memoria dos mortos. Cando estamos ante unha obra de intelectuais como Tardi, espértasenos a conciencia da responsabilidade do que nos rodea.

O home ten prohibido dar as costas á historia, e si consideramos o que estamos a vivir como unha desgraza inalterable, é sinal de que non aprendemos nada. Lembrar é buscar o por que e imaxinar que podería cambiar o rumbo dos acontecementos. Puidemos evitar a Primeira Guerra Mundial? É posible. Pero con pensar o pasado doutra maneira, ofrecemos unha nova oportunidade ao presente. Isto significa que a proxección do futuro é a esperanza do presente que sobrevive nesta reformulación do pasado.

Como se podía evitar a Primeira Guerra Mundial, debemos dirixir as nosas forzas a evitar calquera guerra futura. Obtención ou non. En calquera caso, asumindo que o fracaso é unha característica inherente ao ser humano, a posibilidade de cambiar o rumbo da Historia está nas nosas mans.

Putain de Guerre! é unha expresión que está unida á oralidad, que todos temos que reivindicar, e que a través do cómic atopámonos unha e outra vez en boca do soldado narrador. Combinando imaxes e palabras dunha maneira marabillosa, a maioría das veces expresando o rostro e o reverso, teñen un obxectivo concreto: A Primeira Guerra Mundial quere ser a parábola de todas as guerras. Unha vía artística para mostrar o absurdo de toda guerra.

O Estado véndenos a guerra como un acto honorífico, na concepción do heroísmo que xa atopamos en Homero. O protagonista de Tardi, pola contra, é capaz de predicir a morte que el e os seus compañeiros esperan nas trincheiras. Condena o nacer porque ten que matar a homes como el a favor da patria. Neste sentido, define a concepción do inimigo, a súa representación, como alemán, cando se atopan cara a cara, conscientes do absurdo da situación, se baixa o fusil e danse as costas. Máis aló da nacionalidade, ambos reflexionaron sobre a humanidade.