Xuliana Agirrezabala Pagola naceu o 17 de agosto de 1854 en Amezketa, no seo dunha familia obreira. Segundo de cada dez fillos, trasladouse a vivir a Bilbao con toda a súa familia cando era adolescente. Estudou Maxisterio en Toledo (España), onde obtivo unha praza de profesor no ano 1891. Un ano despois, obtivo unha praza de preescolar en Bilbao, por oposición –presentándose a catro oposicións na súa vida e sacando Bikain no catro–, e pouco despois incorporouse á Escola de Maxisterio de Bilbao. En 1908 foi nomeado director do colexio e faleceu nese posto en 1912. Agirrezabala dedicou toda a súa vida á Escola Superior de Mestras.

O mesmo ano do seu falecemento, a Deputación Foral de Bizkaia accedeu á petición. Até entón tiveran que dar as súas clases nun piso pequeno da rúa Mercé e nun hotel da rúa Gordoniz, en réxime de aluguer.

José María Otermin, xornalista e escritor de Amezketa, indaga na vida de José María Otermin. Publicou xa tres libros sobre a historia do pobo e agora traballa co cuarto. Para iso tivo coñecemento de Xuliana Agirrezabala, quen buscou documentación. Dos documentos que analizou sabemos, por exemplo, que foi a voz e a organización de varios actos de ensino en Valladolid (España) e que falou do modelo de escola creado polo escritor ruso Tolstoi. O modelo de escola de Tolstoi consistía en que cada alumno buscaba o que lle é propio con liberdade. “É obrigación de todo profesor/a provocar no alumnado a necesidade de romper o molde e a rutina”, afirmaba Agirrezabala.

Tamén participou no libro Conversacións instrutivas e morais (Ana María Molinero, 1896) sobre métodos de aprendizaxe, no que escribiu un prólogo. O libro tivo un gran éxito entre os profesores e os educadores e nun ano saíu á luz a segunda edición do libro.

En palabras de Otermin, o máis destacado do amezketarra é o seu traballo no ensino e na pedagoxía, así como o seu esforzo por axuntar a cultura universal e cultural da súa terra natal. O xornalista destacou que, ademais de ser un referente na educación da época, era moi hábil na escritura. Na hemeroteca vasca, publicada na revista en eúscaro Ibaizabal nos anos 1902 e 1903, pódense atopar diversas publicacións de Xuliana Agirrezabala, principalmente relacionadas co ensino. Aínda que de mozo se marchou a Bizkaia, Otermin cóntanos que nos seus traballos o guipuscoano é o protagonista principal.

Unha sala en homenaxe a Agirrezabala

En 2011, coincidindo coa inauguración da nova Escola Universitaria de Maxisterio de Leioa, homenaxeouse á Sala Principal do edificio co nome de Xuliana Agirrezabala. O grupo Garaia, que investiga a historia da educación, está detrás desta decisión, segundo Gurutze Ezkurdia, directora da Escola de Maxisterio e membro do grupo Garaia, que era un profesor culto e emprendedor: “Foi consciente da importancia da Escola Superior de Mestras e a súa achega foi enorme, fixo un gran traballo a favor da alfabetización social”. Engadiu que, a pesar de non ter unha gran repercusión social, os alumnos desta universidade coñecen a súa vida e as súas achegas polo nome da sala.

Filla de Aitor

Como curiosidade, J.A. Moitos artigos foron asinados baixo o nome de Aitor Alaba. En opinión de Otermin, o feito de estar entre os nacionalistas vascos dos comezos foi o que impulsou a utilizar esta firma. É sabido que Sabino Arana e Agirrezabala traballaron xuntos. En 1895, precisamente, Arana escribiu un artigo no que se queixaba do modelo educativo que o Goberno de España estaba a impor en Euskal Herria: Protesta pedagóxico-maquetilla. O artigo foi subscrito por 24 profesores, entre eles o amezketarra.