Realizou o seu doutoramento en Florencia, no Instituto Europeo de Universidades. A súa tese (Xudicial Federalism from a comparative perspective: Spain, the United States and the United Kingdom) baseábase no dereito comparativo: en concreto, comparaba as parellas Escocia-Gran Bretaña e Catalunya-España, desde o punto de vista do poder xudicial, coa realidade dos Estados Unidos. O tema era: o poder xudicial e os Estados plurinacionais.

Tras un tempo de docencia na Universidade Autónoma de Barcelona, actualmente é profesor de Law School na Universidade de Edimburgo. É coñecido en Euskal Herria, xa que o pasado mes de marzo participou xunto a Juan José Ibarretxe e outros expertos na mesa redonda en favor do dereito a decidir.

Escocia, Cataluña… Hai algunha característica histórica que xustifique o surgimiento destes dous procesos?

Hai que deixar claro desde o principio que dous procesos son totalmente diferentes. Aquí o SNP, a idea dun partido que vén de ser minoritario, baseado no proceso de devolution –lei que se asinou en 1997 para a creación do Parlamento de Escocia e cuxo espírito é o de conseguir progresivamente maiores cotas de soberanía– e o éxito do seu líder, é dicir, o éxito de Salmond, impulsou o proceso, onde o impulso da sociedade civil foi decisivo. Logo, eu creo que a influencia do de aquí, alí é evidente, porque de súpeto a posibilidade do referendo faise real, porque os cataláns se miran aquí e dinse: Si é posible en Escocia, por que non vai se é posible en Cataluña? Xa existía a referencia de Quebec, pero aquilo víase moito máis lonxe; con todo, o caso de Escocia desbaratou moitas reticencias: non é o fin do mundo, non pasa nada, o proceso pódese levar a cabo de forma totalmente civilizada, como sucedeu aquí... Porque todo está a suceder no mesmo terreo, en Europa.

O caso de Escocia parécenos curioso a moitos dos que estamos a mirar desde fóra: cando se decidiu que se ía a celebrar o referendo, o non era maioritario con moita diferenza, aínda que logo parece que a diferenza vai diminuíndo. É sorprendente, en certa medida: como toma o SNP esa decisión cando, polo menos aparentemente, é unha aposta que se lle pode sacar moi mal politicamente?

O SNP foi un partido independentista desde o principio. Nun principio era un partido minoritario, que nas eleccións de 2007 logrou a maioría absoluta, pero non a maioría absoluta. Con todo, o SNP continuou coa súa estratexia independentista. O que pasa é que a idea de Salmond era, en principio, a de facer un referendo de dúas preguntas, como se expuxo en Cataluña: unha sobre a devolution e a outra sobre a independencia. Con esta formulación inicial, as enquisas non saían tan mal ao SNP, porque se vía que, en número, saían tres grupos parecidos: o grupo dos que querían que a situación continuase, o dos que querían máis autonomía e o dos que querían a independencia. Desta forma, se se facían estas dúas preguntas, quedaba claro que a actitude da devolution, que sumaría tamén as votacións dos independentistas, se as necesitaba. De feito, a cultura constitucional de aquí é moi partidaria de dar pasos sucesivos, moito máis que dunha ruptura durísima. Por tanto, se a independencia si ou non se puña, as enquisas non eran tan boas para Salmond, pero si mirábase a situación no seu conxunto, o ambiente non era tan deficiente. Nas eleccións de 2011, o SNP logrou a maioría absoluta.

Que gran éxito, verdade?

Si, máis aínda se temos en conta que o sistema electoral de aquí é bastante rebelde –hai representantes elixidos por circunscricións e outros por sufraxio recto–, concibido para que ninguén logre a maioría absoluta, senón para obrigar a un pacto entre os partidos. Por tanto, nese sentido, o éxito de Salmond foi histórico, porque ninguén pensaba que puidese haber unha maioría absoluta, en Escocia, con ese sistema. Entón Salmond viuse a si mesmo moi forte e decidiu que dificilmente se lle presentaría outra oportunidade como esta e decidiu avanzar. Non hai que esquecer que o referendo estaba dentro do voso programa.

Pero ao final, cantas preguntas faranse?

Ao final, só haberá unha pregunta. Esa foi a imposición do Goberno británico: de acordo, decidiron, darémoslles a competencia para facer o referendo, pero o que pedimos a cambio é que sexa a única pregunta e a resposta, si ou non.

Por tanto, a competencia para celebrar o referendo non correspondía ao Parlamento ou ao Goberno de Escocia.

Aquilo non estaba moi claro. Aquí, en principio, calquera cidadán ten dereito a acudir aos tribunais cando o considere inconstitucional. Para que isto non sucedese, o Goberno británico deu expresamente a Escocia a facultade de convocar un referendo para que ninguén puidese acudir aos tribunais.

Que di a Constitución británica sobre o grao de soberanía das nacións que compoñen o Estado?

Gran Bretaña non ten unha constitución escrita. Aquí o marco constitucional é suficientemente flexible e está constituído por unha serie de documentos –leis, xurisprudencia, documentos, principios, convencións, prácticas–. Nese sentido, aquí tamén houbo dúbidas, grandes discusións e debates, en relación co referendo. É dicir, a cuestión era se o Parlamento ou o Goberno de Escocia tiñan ou non a potestade de convocar un referendo sobre a independencia de Escocia. De feito, o que di o Scotland Act de 1998 a este respecto pode ser interpretado dunha ou outra maneira. Outros tiñan en conta o Tratado da Unión de 1707, que establece a unidade de Escocia e Inglaterra, para resolver o que corresponde á competencia do referendo. Por tanto, aí expúxose o debate da quen correspondía a competencia de organizar o referendo e sobre que base chegaba a esa conclusión. De todos os xeitos, aquí non hai cultura para decidir este tipo de debates nos tribunais. Por exemplo, nunca se levou aos tribunais un conflito de competencias entre o Parlamento escocés e o Parlamento británico ou os gobernos. Pero ao final, uns e outros preferiron chegar a un consenso antes que, por suposto, acudir ao Tribunal Supremo, sen xurisprudencia respecto diso. En España isto é imposible.

Desde o punto de vista legal, como ve as relacións coa Unión Europea, o dereito a veto que algúns países podían exercer…

Isto tamén foi un tema moi debatido, e neste caso Salmond cometeu un pequeno erro, porque se demostrou que non tiña un informe xurídico que dicía que Escocia seguiría dentro da Unión Europea… Agora, entre os expertos, a maioría opina que a Unión Europea non só concede dereitos aos estados membros, senón que tamén outorga dereitos aos cidadáns europeos, e que un proceso de independencia non ten dereitos europeos como cidadáns europeos. Por tanto, cren que pode ser unha negociación política e que, a través dela, póidanse crear mecanismos para seguir dentro de Europa. Porque, visto na súa totalidade, non sería só Escocia a que tería un problema. O Reino Unido tamén cambiaría, por territorios, por poboacións… Por tanto, tamén habería que reaxustar a natureza do Reino Unido dentro da Unión Europea, porque non sería a de antes… Por tanto, como serían dous novos estados, ambos terían que reaxustar o seu status a través dunha negociación. Moitos expertos, como Sir David Edward, que é profesor aquí e foi membro do Tribunal de Xustiza da Unión Europea, deixaron claro que se trataría dunha cuestión política, que non ten sentido que un país que xa está en Europa, Escocia, teña que irse fose.

E o veto? Xa sabes, por exemplo, o que se di diso en España…

Si, é certo que ese dereito de veto existiu. Pero a miña opinión é que España tería as mans atadas, máis aínda, na situación na que se atopa, para botar atrás un acordo político alcanzado entre os británicos e aprobado polo resto de estados.

Pasando a outro tema: Escocia é marabillosa, a xente é extremadamente cariñosa e amable, pero, como lles afecta todo isto no terreo dos sentimentos? Un pensa que debe atopar certa tensión de rotura, pero a normalidade é total. Non parece que estean a vivir un momento histórico.

En Escocia, as cousas, en xeral, non están tan mal. Doutra banda, en Gran Bretaña ninguén negou nunca que Escocia sexa unha nación. Cameron, desde o principio, e si quérese facer un cálculo político, tampouco negou nunca o dereito a celebrar un referendo sobre a independencia de Cataluña. Neste sentido, non hai lugar para a palomada. Pero a campaña unionista, desde o primeiro momento, foi moi negativa. A xente chámalle o proxecto Beldur. Non fixeron unha campaña positiva, limitáronse a negar os elementos que expuxeron os nacionalistas. Di Salmond que a economía mellorará? Pois eles non, pero sen expor ningún elemento positivo. E en todas partes así. Esta actitude é a que está a supor un cambio de tendencia nas enquisas. Ademais, a posibilidade da independencia xera incerteza, pero até certo punto, porque a xente non ten tanta incerteza sobre a viabilidade dunha Escocia independente.

Asuntos económicos: Petróleo do Mar do Norte, extracción de líbraa, débeda…

Aí tamén está o Goberno de Inglaterra xogando á baza da incerteza. Non din a que convenios están dispostos a chegar. É a súa posición, de acordo, votádeo e si logo decidídesvos a marcharvos, xa veremos a que acordos estamos dispostos a chegar en defensa dos intereses de quen decidiron seguir unidos.

Desde o noso punto de vista é sorprendente, por parte dos escoceses, a formulación que fan nalgunhas cousas: non saír da libraría, aceptar á raíña e á casa real…

En fin, para algúns, o proxecto de independencia de Salmond sería bastante lixeiro. Non expón unha ruptura total. Parece que aos votantes que están na metade das dúas opcións gustaríalles reunir aos dous partidos. En canto á Coroa, non hai que esquecer que a Casa Real británica é tamén a Casa Real de Escocia, polo que lla toman. Pero a formulación está relacionado con esa progresividad que mencionamos anteriormente. Por iso mesmo, os partidos unionistas comezaron a idear formulacións alternativas, conscientes de que pola contra non teñen nada que facer. Por suposto, unha formulación para dotar de máis autonomía a Escocia, no caso de que gañe o non.

Escocia ten competencia para recadar impostos?

Até o ano 2012 tiña poucas competencias nesta materia e non exercéraas. A última reforma do Scotland Act deste ano, con todo, atribúe ao Parlamento e ao Goberno escoceses unha serie de competencias en materia tributaria que aínda non están en vigor. Este é un dos temas que están a analizar os partidos unionistas.

Á parte diso, cre que son comparables, por exemplo, o nivel de autonomía de Cataluña e o de Escocia?

Parécenme comparables en canto a competencias. Pero hai unha gran diferenza: o recoñecemento da nacionalidade.

Hai polarización de actitudes por rexión, relixión ou lingua?

Eu diría que non. A campaña de Salmond e do SNP está orientada ao benestar social e aí está o verdadeiro conflito: máis servizos sociais, máis servizos públicos, máis xusta distribución da riqueza, etc., desde o punto de vista da ideoloxía socialdemocrática. O que se discute é si coa independencia gañarase ou non a calidade de vida. Iso é o esencial. Logo, como menciona vostede a polarización, hai un dato moi curioso: din que hai diferenza en función do xénero, é dicir, que os homes son máis independentistas que as mulleres.

E como se interpreta isto?

Algunhas interpretacións apuntan a unha interpretación bastante sexista, pero ás mulleres acúsaselles dunha actitude máis conservadora. Porque esta situación ten tamén o sentimento de salto ao baleiro: non estamos tan mal, quizá poderiamos estar mellor, pero, que vai suceder realmente se saltamos? A interpretación que fan outros é que a muller é a que máis se preocupa pola asistencia social (o coidado de enfermos e anciáns, etc.), e por iso é polo que a súa posición sexa máis prudente, xa que Salmond promete un estado moito máis social, pero o Goberno do Reino Unido di que non terá diñeiro para cumprir as súas promesas. Con todo, hai enquisas máis específicas que mostran que as mulleres e os homes están preocupados por temas parecidos, polo que non está claro cal é o motivo desa diferenza. En calquera caso, o voto das mulleres será fundamental.

Vostede, como catalá e coñecendo a de Escocia, é optimista?

Preocúpame moito a situación en Cataluña, porque vexo que as cousas empeoran e, ao final, as posibilidades que quedan son moi radicais, e creo que iso non vai beneficiar a ninguén. A este paso, parece que haberá que ir a unhas eleccións plebiscitarias e, se gana a opción pola independencia, a unha proclamación unilateral da independencia, o cal nos levaría a un escenario problemático.

Rexeita a posibilidade dunha negociación e dunha solución?

Eu creo que chegados ao momento no que chegaron as cousas, queda moi pouco que dicir á xente, mire, chegamos a un arranxo económico, e por tanto, non teredes que votar. Isto tamén me parece moi problemático. Con todo, nunca se debe descartar a posibilidade dunha negociación. Quizá agora, si por medio dunha negociación chegase a algún acordo, iso é o que debería presentárselle ao pobo, votando respecto diso e terminando o proceso.

Non imos ver os tanques no Paseo da Graza, non?

Esperemos que non. Iso é o que quero dicir: a situación non é fácil para ninguén. Mais dificilmente botar atrás, a pesar de que o Goberno central mantéñase nas súas posicións, porque as institucións de base como a ANC están moi poderosas e cada vez que tivo dúbidas Esquerra foi subindo de forma considerable. Ademais, a postura a favor do referendo está moi estendida entre os cidadáns; os resultados das últimas eleccións supuxeron unha orde a favor da celebración do referendo. Pero, pola súa banda, o Goberno de Madrid non pode aproveitar as saídas meramente represivas que están a ter lugar. Precisamente, os procesos de Quebec e agora de Escocia pon de manifesto a intolerancia da actitude de Madrid. E mentres tanto, a xente está moi enfadada, indignada, á espera, entre outras cousas, de que se lle recoñeza como nación.