Xabin Olaizola foi o primeiro alcalde de Errenteria, en 1979, procedente de HB. Explicouno como “un poboo monstro” en Argia (Artaso, ano 1982/núm. 927. ). Foi o PSE quen gobernou o país no seguintes sete lexislaturas. Nesta ocasión está a gobernar a esquerda abertzale da man de EH Bildu.

Feixe a foto social de Errenteria.

Na época na que Xabin Olaizola chamou “o pobo monstro” Errenteria pasara dunha época de forte industrialización á desindustrialización. En 1950 contaba con 15.000 habitantes e en 1975 contaba con 46.000. O 40% deles procedía do Estado durante eses anos. Imaxínese o efecto que isto tería sobre a extensión da terra e sobre o pensamento da xente. É un fenómeno social extremadamente violento. Testemuñas da orografía do pobo: casas de gran altura, rúas estreitas, barrios de alta densidade, infraestruturas complexas... Na época da industrialización chamábase a este pobo o pequeno Manchester. Tras a decadencia da industria, construíronse casas nos lugares onde estaban as fábricas, pero non atopamos alternativas para o noso desenvolvemento económico e social. A taxa de paro é superior á media de Gipuzkoa, temos a última renda per cápita. Errenteria/Orereta é plural, formada por persoas de diferentes orixes, moi dinámica, afeita moverse. Pobo traballador vinculado á condición de proletariado.

A iniciativa Eraikiz para a Convivencia deulle agora fama. Cal é a clave para que os cidadáns e os partidos que viviron durante 30 anos súmense á vía da paz?

Ao comezo da lexislatura abríronse dúas liñas de traballo: unha, responder á crise económica desde nosa pequeñez, expondo modelos pequenos pero axeitados. En segundo lugar, traballar a convivencia como obxectivo de normalización política. Este pobo vive un drama terrible. O home, de 30 anos, faleceu nas costas, así como unha infinidade de feridos, torturados e ameazados. Hai 15 presos. Para sentar unhas bases sólidas para o futuro, temos que mirar suceder de fronte. Empezamos a xerar confianza entre as persoas e esa confianza permitiunos facer realidade a iniciativa Eraikiz [Ciclo de cine, entre outros]. O que máis tarde foi soado.

Destaca a importancia de facer “xestos” entre as persoas.

A base é conseguir a confianza das persoas, a persoa fai posible a convivencia. E iso non é unha característica do noso pobo, están a facelo noutros pobos. Con todo, e á vez, o contexto político xeneral no que se produce esta situación é fundamental, sen o cal non se pode facer. No noso caso foi unha coincidencia entre diferentes persoas, aínda que temos grandes diferenzas ideolóxicas, entendémonos/entendémosnos. Un elemento únenos: a actitude humana. Dis a importancia de facer xestos, eu fixen uns e outros tamén. O primeiro xesto fíxoo o Partido Socialista cando me convidou á reinauguración da Casa do Puebló. A vivenda sufriu 28 agresións en Errenteria, segundo informou o Departamento vasco de Interior. Valoraron a súa asistencia.

Antes do ciclo Eraikiz, dise que chamou por teléfono a todas as vítimas.

Chameilles, pero axudoume moitísimo a unión de todos os partidos. A actitude dalgunhas vítimas sería diferente si non reunísemos a todos os partidos nese camiño.

Xestos e valor. Falouse da valentía de Txema Herzog, membro do pp vasco.

O caso máis notorio é o do concelleiro Txema Herzog, que achacou ao pp á actitude máis inmovilista. As súas declaracións e a súa participación nunha iniciativa deste tipo teñen un gran valor. Recoñézolle e el recoñéceme. Txema fala de nós e nós tamén del. Hai que enxalzar a súa actitude, porque a situación non é nada fácil. Pero a actitude de todos, cada un do seu tamaño, é necesaria para todos.

Para coñecer mellor a vosa experiencia. Explícanos como é o momento real, cando os inimigos sentan de fronte.

O máis importante foi reunir durante catro días a 300 persoas de diferentes ideoloxías nunha mesma sala. Compartir a sala chea e escoitar as mensaxes das vítimas de diferentes orixes, escoitarnos a todos, aínda que ás veces non nos gusten a todos. Esa é a forma de traballar a convivencia. Iso non o pode facer o Goberno Vasco, iso teno que facer o pobo no seu pobo. Por suposto, os cidadáns levaron aos representantes dos partidos políticos, non estarían noutra situación. O traballo a nivel municipal ten unha especial relevancia.

“Só os que estabamos alí sabemos o que sentimos naquela habitación, sentimos que eramos compañeiros na construción da paz”, dixo despois.

Sentimos o lado humano das persoas. Mencionamos a postura de Txema, os concelleiros do PSE viven o conflito de forma dura e persoal. Isto influíu enormemente nas relacións. Son sete, non todos son iguais, cada un vive este momento á súa maneira. Necesítase tempo para chegar onde chegamos, o traballo adoita ser desigual. A iniciativa Eraikiz foi un momento alto, pero tamén hai momentos baixos. A normalización política é un proceso con dentes de serra.

O mundo dos presos é próximo. Como achegarse ás vítimas de ETA?

O número de vítimas é amplo, non é fácil localizalas. Informámoslles da iniciativa. Empezamos a recompilar os seus datos e vivencias. Pero si unha vítima non quere estar alí, non hai nada que facer. Algúns quixeron escoitar ao alcalde. O sentimento que tiven co que falei é bo. Foi un diálogo sincero con todos eles. Foi a viúva Juani, do concelleiro José Luís Caso, quen deu un paso moi sólido. Achegouse ao ciclo de cine Eraikiz, creando un gran eco mediático. Bicámonos e ao día seguinte foi a portada dos xornais. Foi un xesto importante, pero antes no programa de Radio Euskadi ganbara estivemos nunha entrevista Txema Herzog, unha persoa que fora secuestrada e torturada por grupos parapoliciales en 1983, a filla e o catro do concelleiro Manuel Zamarreño. Ouvíronse fortes testemuños e choros. Isto axudou a liberar as emocións. Eu mesmo sentinme cómodo con todos, tamén coa filla de Zamarreño. Cando nos achegamos honestamente, pódese avanzar. E é que a emoción inflúe na persoa, o odio que sente nese momento pode desbaratar o camiño. Na miña experiencia non sucedeu iso afortunadamente, pero pode suceder.

Os xestos, a valentía e a discreción son necesarios no camiño cara á paz, entre os medios de comunicación.

Hai que facer o camiño dunha maneira discreta, hai cousas que non se poden difundir a través da prensa. A postura dos principais medios de comunicación no Estado é coñecida. A iniciativa Eraikiz non foi mal valorada, nin polos partidos políticos nin pola prensa. Algún non valorárono e iso tamén é positivo. Pero, coidado, hai un sector na prensa que ten intencións moi propias. Por exemplo, a comisión de Txosnas de Festas xa puxera unhas condicións no pasado. Un deles dixo, máis ou menos: “Non se aceptarán posturas españolistas”. Empezamos a lexislatura e non mirámolo ben. O PSE denunciouno e foi O Mundo o que o abriu para desvirtuar a iniciativa Eraikiz, que foi rexeitada por Bildu. Engádense mentiras no artigo. UPyD levoulle á fiscalía. Afortunadamente, arquivouse. É dicir, algúns medios de comunicación tentaron frustrar o que fixemos e vano a tentar.

Que se percibiu no pobo tras a manifestación do 11 de xaneiro?

Foi un punto de inflexión, pero sobre todo nun sector social concreto, noutro sector non tanto. En calquera caso, no tema dos dereitos dos presos políticos, marcou o pasado e o futuro. Veremos o que se crea nos pobos. A manifestación aínda non serviu para conseguir o consenso transversal que necesitamos na sociedade, non vai supor iso inmediatamente. Evidentemente, pode axudar a superar o desbloqueo, pero sempre en función dos acontecementos políticos que se aveciñan. No noso pobo tamén se presentou a iniciativa Gure esku dago, que foi apoiada por unha gran parte da cidadanía.

Axudaredes a EH Bildu a gobernar en Gipuzkoa no pobo?

En Gipuzkoa existe un programa de convivencia. Estamos a traballar no programa da Deputación Foral en catorce municipios. Cada pobo leva ao lugar programas e experiencias de convivencia. Creo que no futuro construirase un novo tempo nos municipios. As iniciativas locais poden axudar a desbloquear “parcialmente” a situación de bloqueo da alta política. Pero en política nunca sabes o que pode pasar dentro de dous meses. Por iso é moi importante pór en marcha iniciativas desde as institucións que estamos preto da cidadanía. Mellor ter iniciativas compartidas, sen dereito a veto, pero estando todos. O labor máis importante dun concello é a promoción da convivencia. E é que, a pesar de alcanzar acordos en foros de alto nivel, si estes non se trasladan aos pobos, si non se integran na convivencia, poden servir para a alta política, pero aínda queda moito traballo por facer na sociedade.

A convivencia é un traballo a longo prazo.

Sen dúbida. A cultura do conflito afectou a tantas xeracións! Foi unha tendencia por parte de todos, ninguén queda fóra da cultura do conflito. Hai que crear unha cultura de paz, pero as nosas mentalidades non cambian dun día para outro. Esas mochilas cheas de emoción e odio, quizá non se vacien nunca no caso dalgunhas persoas, outras poden e poderán baleirar. Eu vexo unha transición de moitos anos, que non se vai a solucionar nunha lexislatura, nin moito menos, vai ser máis longa. Si queremos chegar a iso, debemos desactivar os elementos que causan sufrimento na actualidade. Para profundar aínda máis na convivencia, o primeiro que hai que facer é quitar os elementos que xeran sufrimento. Por exemplo, hai que acabar cos xuízos inxustos ou coa situación dos presos. É moi difícil que un familiar dun preso achéguese a un proceso de convivencia, xa que a súa situación segue sendo a mesma que no pasado. Mentres haxa emocións e sufrimentos non é nada fácil para estas persoas vivir o cambio, si a súa situación non cambiou. Si cada semana teñen que percorrer miles de quilómetros para ir ver aos seus familiares, os pasos para a convivencia serán complicados.