Millóns de teléfonos móbiles, teclados, tabletas, xoguetes, cámaras dixitais e outros dispositivos electrónicos comprados este nadal protagonizarán a onda de lixo electrónico que viaxará a países empobrecidos nos próximos anos. A ONU, pola súa banda, alertou desta situación en Iraq. O lixo electrónico incrementarase un 33% no próximos catro anos, co mesmo peso que as oito pirámides de Exipto.

O 14 de decembro, John Vidal deu a coñecer a información publicada polo proxecto Solving the E-Waste Expert (StEP) da ONU no xornal inglés The Observer. O informe tamén foi obxecto de eco noutros medios de comunicación. Con todo, os xornalistas que se tomaron o traballo de divulgar estas inquietantes noticias aos seus lectores non deberían pensar que unha revelación da verdade vaia cambiar en nada a súa tendencia. A inercia do consumismo é demasiado forte.

Nas páxinas de Argia escribíronse as mesmas palabras que en febreiro de 2009 na crónica “Cada vez máis e-zabor xera e-zabor”, explicando como Silicon Valley Toxics Coalition (SVTC) mantiña unha alerta sobre o lixo que máis crece no planeta co informe Global e-Waste Crise. Cinco anos despois o mundo está peor.

Nos cálculos da ONU, en 2013 acumuláronse no planeta 50 millóns de toneladas de lixo electrónico, sete quilos por persoa. Naturalmente, non todos os mundanos naceron da mesma maneira. Cada cidadán estadounidense arroxou de media case 30 quilos de lixo electrónico, mentres que cada chinés arroxou menos de 5 quilos. Si buscamos no mapa que ten StEP no seu sitio, podemos saber que a xente española ha acumulado 18 quilos, fronte aos 21 de Francia. O número de euskaldunes, seguro, vai estar por encima dos de Francia.

Os responsables de StEP indicaron que os camións de 40 toneladas instalados en 25.000 quilómetros encherían os televisores, teléfonos, computadores, pantallas, xoguetes electrónicos, etc. que se acumularán para 2017.

De todos estes trastes vellos, moitos deles son exportados polos potenciais recicladores a países pobres como “ferramentas usadas”, coma se fosen axudas para a revenda ou o desenvolvemento. Os ricos en América son principalmente Asia e América do Sur, os europeos principalmente a África occidental. Cal é o tamaño deste tráfico ilegal?

John Vidal recolleu de fontes da INTERPOL o cálculo que fan os policías: Un de cada tres colectores controlados á saída de Europa levaba lixo electrónico ilegal, que foi detido. É unha cifra asombrosa escoitada polos policías. Pola contra, contrasta o número de denuncias impostas en Interpol: Só 40 compañías. Os policías argumentan que as leis non lles permiten chegar máis lonxe.

O famoso MIT de Massachussetts calcula que en 2011 recolléronse en Estados Unidos 12 millóns de teléfonos móbiles para reciclalos, pero vendéronse 120 millóns. O problema radica nesta débil cantidade de reciclaxe, pero a complexidade dos novos dispositivos a menor tamaño é aínda maior.

“Lévacho da miña vista”

Nalgún lugar afastado desfaranse os aparellos que leven de Europa e especialmente de América ou Xapón para extraer os metais que conteñen e algúns dos seus compoñentes. Estes equipos de alta tecnoloxía están fabricados con sustancias tóxicas. Os plásticos das carcasas e circuítos internos conteñen bromo para que se poidan queimar con maior dificultade. Nas aliaxes dos conectores hai berilio. Os soldados están feitos de estaño. Nos tubos de raios catódicos pódense atopar chumbo e bario, mercurio nas lámpadas. Con eles loitan miles de persoas de países pobres, moitos nenos, case espidas.

Trátase de evitar este tráfico ilegal, entre outros, a Basel Action Network (BAN), que recibe este nome porque en Basilea suízo acordouse en 1994 un acordo para regular o tráfico de residuos electrónicos no mundo... que até agora non asinaran varios países, entre eles Israel, Xapón e EEUU.

Jim Puckett, un dos líderes máis coñecidos da BAN, acaba de escribir “A place named Away”. Diriamos que Away en eúscaro “lonxe” ou “alá onde estea”: “Déixache este vello traste nalgún sitio” ou “Lévache lonxe de aquí”. Puckett contou o que se pode atopar nesas latitudes, por exemplo, no barrio de Agbogbloshie, na capital de Ghana.

Segundo escribiu Puckett, “as máquinas que procesaban millóns de mandatos de hai poucos meses, que con tocar unha tecla facían chegar as mensaxes a todo o mundo, ou que tiñan toda a biblioteca na súa superficie cóncava, convértense nun esqueleto de metal e plástico nos pobos máis pobres do mundo, para que os destrúan en martelos e chamas, derramando fumes e perfumes mortais”.

Nestas chatarrerías salvaxes, con tecnoloxía neolítica, golpean, trituran as reliquias da Idade da Información e da Sociedade do Coñecemento, co desexo de atrapar algún metal que poida venderse no mercado negro desde os seus circuítos microscópicos, transistores e semiconductores. Iso si, ademais dos martelos e o lume, úsanse os ácidos máis combustibles.

Di Puckett: “A venda de videoxogos, PDA, impresoras, xoguetes electrónicos, MP3, cámaras dixitais, GPS, videocámaras e lectores de tabletas crece como un raio. A estas asombrosas cifras hai que engadir que a ovsolescencia é máis curta que nunca. A primeira neveira, a televisión ou a radio servíannos para décadas; hoxe en día consideramos a calquera cacharro electrónico caduco en dous ou tres anos.

O hiper e a hiper-obsolescencia, unidos, enriquecen a industria da electrónica. Quizá satisfagan o noso ego, a nosa necesidade de velocidade, a nosa marxe de competitividade; pero tamén crean montañas de nova especie de lixo no mundo: de e-zabor”.

En 2017, calcúlase que en Nacións Unidas haberá uns 10.000 millóns de teléfonos móbiles en funcionamento en todo o mundo. Neste cinco anos, o lixo electrónico incrementarase un 33% no primeiro trimestre. Que facer si as autoridades non poden garantir que os novos instrumentos que comercializan diariamente as multinacionais sexan susceptibles de reutilización, reparación e reciclaxe?

Tres novos de Usurbil de Gipuzkoa participan en Eginklik! Crearon un grupo para arranxar, completar, pór en marcha e regalar os computadores usados que adquiren ás persoas que non poden adquirilos no propio pobo. En Bergara, xente maior organizou KafKonpon para tentar arranxar os aparellos que se han avariado, pero non para tiralos. Pequenos xestos, pero cun gran obxectivo.