O conflito de Irlanda do Norte causou 3.665 mortos entre 1966 e 2011. Segundo datos de Amnistía Internacional, os grupos armados republicanos -os católicos– causaron o 60% dos falecidos, os grupos loialistas -os protestantes- o 30% e as forzas de seguridade o 10%. Tras máis de 16.200 explosións de bombas e preto de 37.000 tiroteos, unhas 40.000 persoas resultaron feridas, segundo as mesmas fontes.

No condado de Derry contabilizáronse 353 mortes e os restos das mesmas son numerosos: murais, ofrendas florais, o museo Bloody Sunday, testemuños de amigos... Case a metade das mortes producíronse en Belfast. Desde a Segunda Guerra Mundial, e despois da Guerra dos Balcáns, foi o maior número de mortes causadas en Europa por un conflito político.

O proceso de paz trouxo consigo o Acordo de Venres Santo en 1998. Paz. Entre republicanos e loialistas existen aínda algúns grupos armados pequenos que non están de acordo con el, pero en xeral, pódese destacar que seguen construíndo a paz e a convivencia. E, ademais do espello rugoso, o pasado é unha carga neste edificio. Nos acordos de paz fíxose fincapé en que os dereitos humanos e as vítimas deben ser un dos alicerces do proceso, e non se pode dicir que non se puxo en marcha. Houbo moitos avances, pero os obxectivos que se marcaron no proceso de paz aínda non se cumpriron e en moitos ámbitos están moi lonxe de cumprirse. Aínda quedan por resolver máis da metade dos casos, por exemplo, que se saldaron sen imputar. E, en consecuencia, coma se as dúas cousas fosen insoportables á vez, a controversia é atroz: verdade ou xustiza?

Durante a última década puxéronse en marcha numerosas iniciativas. De acordo cos Acordos de Venres Santo, constituíronse Comisións de Dereitos Humanos no Reino Unido e na República de Irlanda. En 2001 o novo policía PSNI substituíu ao vello RUC. En 2005 créase o Grupo de Investigacións Históricas da Policía (EOI). Vítimas e Sobreviventes en 2006. En 2007 constituíuse o Grupo Consultivo sobre o Pasado (TIC). Tamén se produciron investigacións independentes, levadas a cabo por xuíces internacionais, que negaron calquera responsabilidade. Gastáronse centos de millóns de euros nas investigacións que se realizaron. Pero, 15 anos despois, os partidos políticos non puideron pechar as súas miradas ao pasado, á vez que centraban os seus esforzos.

Un dos esforzos máis importantes para iso foi o do Grupo Consultivo sobre o Pasado, que en 2009 presentou o Informe Eames Bradley, con autores como Robin Eames e Denis Bradley, pero non se chegou a un acordo. Este grupo propuña, por exemplo, a achega de 14.000 euros ás familias de todas as vítimas, o que xerou fortes críticas, especialmente por parte do unionismo, xa que segundo eles a proposta igualaba aos terroristas e ás súas vítimas. O Sinn Feinn tampouco lle viu con bos ollos, sobre todo porque non abría as portas da comisión internacional independente que el reclamaba.

Entrevistas Haass

Co final de 2013 chegou a última derrota para un acordo sobre o pasado. Nos últimos anos rexistráronse graves incidentes polos incidentes polos casos de desfiles e bandeiras. Os incidentes das bandeiras saltaron ao mundo a principios de 2013 tras a decisión do Concello de Belfast de que a bandeira británica colocásese só no consistorio. Ante o perigo da situación, o Goberno autónomo de Irlanda do Norte encargou ao diplomático estadounidense Richard Haass que dirixise un diálogo entre os partidos. Trataríanse tres temas principais: os desfiles, as bandeiras e o pasado, e había un prazo de negociación de 2013. O pasado 31 de decembro os partidos unionistas tombaron o sétimo borrador de acordo que presentou Haasse no Parlamento Europeo. Agora, os partidos terán que seguir sen a mediación de Haassen e non se ve marxe de manobra na negociación do acordo. E este novo veto unionista espertou a preocupación, sobre todo no dos republicanos.

A investigación histórica cambaléase

O Grupo de Investigación Histórica revisou os casos de 2.682 persoas entre 1968 e 1998, e concluíu os traballos nun total de 2.209 casos.

O resto das actuacións, segundo precisou, esperan finalizar en 2014. Con todo, o debate sobre o grupo é grande. En xeral, os grupos unionistas enxalzan o seu traballo e considérano un elemento básico da mirada cara ao pasado. Republicanos e moita ONG son críticas, entre elas Amnesty International: recoñecen que en moitos casos fíxose un bo traballo, pero en xeral acúsaselle de quedar na pel, sobre todo nos asasinatos provocados polas forzas de seguridade. Escoitouse que o HET vaise a disolver e que a Policía de Irlanda do Norte vai ocupar o seu lugar.

James Miller, neto de David Miller asasinado presuntamente por unha bomba da ira no condado de Derry en 1972: “Dise que están a esperar a que nos vaiamos a morrer. Pero a próxima xeración seguirá preguntando polo que sucedeu. Mirade a min, mataron ao meu avó e aínda sigo preguntando pola verdade”.