Son escasos os textos teatrais que nos chegan publicados en papel. Si fixámonos na recente Feira de Durango, atopamos dúas obras de creación propia e unha tradución: A revista Maiatz publicou Z², de Mikel Antza, no número 57, da man da editorial Mutila Artezblai, de Juan Mayorga, traducida por Fito Rodríguez. O cómic Habiak foi creado a partir da obra de teatro Gizakia ez dá Txoria, da man de Dejabu e Maite Gurrutxaga, e editado pola editorial Txalaparta. E Karmele? sería a referencia máis recente, publicada por Editorial Edo!.

Nas artes escénicas existe unha certa relación amor-odio entre o texto escénico e a literatura. Porque, en gran medida, dentro do que se chamou teatro “post-dramático” déronse algunhas formas de entender o texto escénico. Nas obras escénicas contemporáneas non se nega o uso do texto, pero a súa elaboración apártase das estruturas dramáticas narrativas. Por iso é difícil plasmar en papel esa concepción do texto (aínda que teña “calidade” e características literarias) sen dar máis explicacións sobre a dramaturgia, xa que estes textos deben entenderse no contexto das estruturas poéticas que se constrúen conxuntamente co traballo en grupo e outros elementos escénicos.

Esa mesma circunstancia pode ser unha das claves para entender a escaseza de obras que hoxe chegan ao papel: a necesidade de reinventar o teatro en eúscaro no papel, fai que cando chega o texto teña pouco impacto no público. En calquera caso, a literatura necesita o teatro, o terreo escénico necesita o papel; tamén necesita autores literarios e autores post-dramáticos, porque con todos eles complétase a paisaxe da escena. Polo momento, a liberdade formal e poética que mostra unha parte da actual produción textual nas súas opcións de cando en cando recollémola no papel.

Neste sentido, hai que ter en conta o esforzo que realizou Mikel Antza, máis aínda sabendo as condicións nas que o fixo. Antes coñecemos a Antza o milagre do balneario de Betelu, e tamén nos decatamos da súa afección polo teatro, citando a Kantor, Ionesco, Artaud, Brecht, Godot, entre liñas da novela estranxeira. Neste z² atoparemos os ecos da obra de Jean Genet, O gardián implacable, traducida polo propio autor, para empezar no mesmo título. En canto ao contido, estas palabras en contraparte explican perfectamente a esencia do libro: “En Z² aparece o cárcere, pero non só iso. O home que teñen prisioneiros, a muller e tamén nós, os oíntes, os lectores, aparecemos. Na súa crúa, na nosa”.

A actitude que o propio autor manifesta no seu preámbulo responde en gran medida ás tendencias e inquietudes do teatro actual: “Eu sempre representei aos dramaturgos traballando co grupo (...). O escrito é, na miña opinión, unha base a partir da cal se debería completar o resultado que se vai a ofrecer á sociedade. Ou tamén se pode utilizar como elemento para enriquecer outra base. Quitar ou engadir partes. Utilizar só unha parte. É dicir, que tedes total liberdade para facer o que queirades”.

No mesmo texto Antza tomou un camiño interesante, atopando unha especie de camiño entre as obras que nos chegaron nos últimos tempos en textos publicados de creación propia en eúscaro. Non mostra as pasaxes que os escritores que veñen da narrativa déixanse levar polo teatro, é dicir, non cae nese teatro que serve para interpretar, senón para ler; tampouco se sitúa no outro extremo, na experimentación vinculada á poesía, ou na tendencia que converte a palabra nunha muleta de acción física. Aínda así, ten algo dos dous. Mikel Antza dividiu o traballo en escenas de forza natural, a situación sempre é a mesma –cárcere– pero cada escena ten a súa propia poética. Nos diálogos levou as palabras ao mínimo, buscando nelas posibles accións físicas, propondo instrucións e intuicións interesantes para unha dramaturgia nas anotacións. Os momentos do monólogo mestúranse cos dialogos: aínda que algúns se achegan demasiado a ese ton literario, outros teñen un ritmo impresionante, o autor manexa ben as frases curtas, o ritmo e os elementos da oralidad. Algúns destes momentos de monólogo poden permitir experimentar coa realización de pezas curtas en si mesmas.

É a situación a que une o fío condutor da obra, non tanto a trama. Iso é o que fai a transaccional. No final tamén hai unha vontade manifesta de superar a estreiteza dos soportes e formatos... pero non vou dar máis información nestas liñas, que o lector busque nas súas páxinas, ou o público nalgunha ocasión, quizá, quen sabe, no escenario.