Txepetxe (José María Sánchez Carrión) tróuxonos fai 25 anos o programa Un futuro para o noso pasado. Pois aquel futuro é o presente. No programa Hiztunpolisa, Jon Sarasua puxo en común o pasado e o futuro. Nos polis colocáronse falantes do eúscaro e describíronse as circunstancias nas que se atopan. Algunhas premisas son: “O eúscaro vive nos polis, pero os polis prioriza a xestión xeral da cidade. O eúscaro ten que entrar na polistica para poder convivir con outras linguas dos polis. O que necesita o eúscaro non é a despolitización, senón a repolitización. Está claro que se basea nunha estratexia política acertada”.

Os falantes do eúscaro temos que establecer a casa do eúscaro. É máis, ademais de consolidar a casa, temos que(n) tecer(n) as casas de polis, as redes sociais do eúscaro. A palabra rede dinos que ten un dobre significado: o eúscaro foise tecendo –gastando– e ten que facelo –unificar–. Así mesmo, a rede de entidades sociais do eúscaro necesita un discurso autónomo. O ensaísta traballou as partes inorgánicas e orgánicas por separado e ofreceu as de resto.

Materias inorgánicas

No libro puxemos en valor varias liñas sobre a modernidade e a ecoloxía: A modernidade –marco do xogo político de esquerda e dereita– non fixo ningunha achega especial para abordar o tema da lingua. O tema do idioma é a pataca quente. Os opinantes da modernidade non son capaces de entender e xestionar o problema da linguaxe e das identidades. Con todo, creouse unha especie de ecoloxía das linguas. Sarasua adopta un “aspecto de moda” no sufijo “ecoloxía” das linguas. Non rexeita o concepto de ecoloxía, pero prefire o sentido: Oikos, a casa. Logos, coñecemento, palabra. A ecoloxía é o “coñecemento da casa”. E iso non é pouco, pero tampouco é suficiente. Nesa tesitura, a casa do eúscaro se balanceaba. A casa ten os seus propios temas, a casa é edificable, pero temos un coñecemento escaso para determinar a función. En calquera caso, a elección ética que atravesa os diferentes ámbitos da vida e do coñecemento é transversal. É a palabra crave “Elección”.

O eúscaro necesita unha casa. Non hai casas sen lume, o lume é unha comunidade lingüística. O lume é unha simpatía da identidade cultural. A palabra “continuidade” tamén é clave. Foron moitos os edificios que construíron o eúscaro ao longo da historia, e tamén caeron. Pasaron as estatuas e os gobernos, pero, afortunadamente, o lume desta casa prendeu a casa dun moribundo. Con todo, o pobo do eúscaro –a comunidade de falantes– está inmerso nun conflito político, o seu é un problema colectivo existencial. En política, os vascos non puidemos expor ben a relación de forza co poder. A comunidade de falantes ten que facer unha prospectiva rigorosa, o tema da lingua depende do feito popular, é necesario reflexionar sobre iso.

A “continuidade” e a “apertura” son palabras e actividades crave no ámbito do eúscaro. Os vascos temos as nosas. Pero o equilibrio entre eles é difícil. A razón é que o estado de ánimo das persoas que dirixen o latexado da comunidade inflúe moito na historia dos pobos. Entre nós tamén. O orgullo é o estado de ánimo da xente. É necesario, pero na súa xusta medida. O instinto construtivo debe guiarnos por encima doutros estados de ánimo. Os individuos temos tendencias propias de “romper” e de “tirar”, que, querendo mostrarnos a nós mesmos, provócannos unha falta de dirección e de acougo. Por exemplo, o bloqueo político-armado e o estado de fragmentación de 40 anos pode ter que ver coa natureza das achegas dos intelectuais. O poder dos creadores de pensamento da comunidade vasca dentro da xeración progresista –a esquerda abertzale– foi, á vez, bipilante e débil. A situación do eúscaro é contraditoria. Sarasua sentenciou: “Admitámoslo, a saúde da comunidade de falantes non é boa”. É dicir, aínda que se recoñeza, lamentablemente non se sabe si a comunidade sofre a gripe, o cancro ou o parkinson. A comunidade de falantes é unha realidade complexa. Porque cada función do eúscaro non está no seu sitio. As formulacións sólidas nos órganos son escasas.

Materia orgánica

"Que facer co ser inorgánico da comunidade vascoparlante?", pregúntase o autor. Mira o tema do eúscaro desde o “ángulo” do emprendedor e reivindica a necesidade de transformar as ferramentas de cociña domésticas en orgánicas, propondo articular unha política de tres niveis de conversión do inorgánico: a) De face ao futuro, hai que traballar un solo de pensamento, é necesario “visión”; b) Fai falta unha estratexia. Pero, atención, ser unha estratexia non é sinónimo de “ben”. A estratexia é a arte que encadea obxectivos a diferentes prazos; c) os dous anteriores requiren un plano de accións e actuacións concretas. E o “instinto involuntario” é fundamental para entender os planos. En ocasións, os planos non están escritos.

Ofreceunos algunhas visións para entender as cinco décadas pasadas e coñecer ben as cinco próximas. Unha delas é que a revolución socialista real non foi real –son os soños da adolescencia–, e eses soños hai que “axustalos” neste século. Non ve mal que se fagan soños parciais, pero nos aconsella expor adecuadamente os tempos que necesita o eúscaro. A palabra “Garabidea” é unha palabra crave para calquera órgano que queira actuar na dirección do eúscaro. Aínda que pareza contraditorio, a dirección debe ser vaga –non unha dirección transparente nin definida–, porque a sociedade que chega non é suficientemente sólida.

Fíxonos representar o desenvolvemento do eúscaro como árbore. O pensamento orgánico debe “cheirar” as preferencias, “agrupar” estratexias e “crear” novas ramas. Estes deben desenvolverse na estrutura institucional do pobo, máis aló das institucións públicas que se alimentan das fontes de poder. Ante a dicotomía público-privada, tróuxonos unha longa e profunda reflexión sobre a autoorganización. Velaquí unha mostra optimista: “As organizacións sociais que teñen tanto peso como aquí para revitalizar as linguas non están no mundo”. A educación, os medios de comunicación, a universidade, a cultura, o propio corpus do eúscaro... xa son lugares de necesidade do eúscaro. Existencia do órgano: Instituto Social da Lingua Vasca (EGE) e o seu Consello. A cuestión de trenzar é a repartición de obrigacións entre entidades sociais e organismos públicos. É un consello único, pero son moitas as institucións, de todo tipo. Agora, hai que establecer un “liderado compartido” entre eles. “Temos anacos de casas e en cada casa hai máis dunha fogueira”. “A condución do lume corresponde aos cociñeiros de cada parte, pero hai que compartila cos administradores de cada casa”.

“Estratexia, liderado, vínculo e voz” son as palabras crave. Tendo en conta as posibilidades perdidas do pasado, debemos interiorizar que estamos nun momento de bloqueo. É dicir, no pasado fíxose “xestión”, pero á comunidade lingüística faltoulle facer “política”. En lugar de despolitizar a lingua, se a política é pensar e xestionar os polis, temos que liberar un dos nós de nosa polis, a lingua, porque o tema do noso soño de polis é fundamental. A clave está en saber articular a voz nos puntos de encontro da RSE. O Consello non debe ser refundado, pero si refundado.

Da era do arado a seméntaa

A era do arado pasou e chegou o tempo de seméntaa. Seméntaa cuantitativa xa está realizada, agora necesítase unha sementa cualitativa. Para iso, hai que investir na semente para crear un suxeito sociolingüístico e político nas próximas xeracións. Con todo, nesta tarefa nótase certa tensión, xa que un só bloque non vai apoiar de forma total e real as necesidades políticas da comunidade falante.

As dinámicas da sociedade, o desenvolvemento da comunidade de falantes e as direccións dos polis son os fíos que hai que trenzar, dalgunha maneira atalo. As novas xeracións deben promover o debate entre tres iniciativas: traballar a formación e a transmisión, e abrir a aula de soños de casa. Nesta época de sementa, para renovar as materias primas ideolóxicas das xeracións anteriores, aconséllase destilar os testemuños da súa experiencia. Na nova etapa, analizar en profundidade a necesidade de crear unha reprodución da motivación e o apego á lingua vasca. Hai que sementar e alimentar o solo para que a árbore germine. No principio non hai que germinar a árbore enteira, senón que podemos empezar a podar catro ramas da árbore, cuxa motivación alimentaría a motivación do fluxo, a motivación pragmática, a motivación da personalidade e a motivación de paradigma. O fluxo está asociado á “continuidade”.

Por exemplo, a motivación pragmática –o desexo de converter o eúscaro en práctico– consiste en estender o eúscaro a todas as funcións da vida. O eúscaro non é un idioma imprescindible e non é fácil desenvolver unha rama de motivación. Por tanto, a “elección” do eúscaro necesita dun paradigma ético-ecolóxico. A motivación de paradigma, que se difumina na fronteira entre o soño polístico e o sentido partidista. Os soños polísticos –políticos– queren abrirse paso a través das forzas dos partidos políticos.

Por último, o tema central do fluxo da linguaxe: O equilibrio entre a “continuidade” e a “apertura” dá complementariedad ao corpus do eúscaro. Sarasua, en tanto que conservadora ou axitadora do corpus da lingua, imponse o instinto da persecución. “O corpus é un tema sociolingüístico, tanto como filolóxico”. Por exemplo, os xornalistas temos que estar nunha situación de desequilibrio. A comunidade de falantes vive, por tanto, nunha tensión construtiva, así como o corpo das palabras. O ensaísta fálanos da cultura –do camiño do bertsolarismo, con optimismo–, dos medios de comunicación, da internacionalidad. O eúscaro podería ter portas e xanelas para mirar o mundo. Con todo, a árbore da porta da casa do Eúscaro ten moitas ramas. As ramas adquiren unha gran carga. Utilizando unha palabra favorita do autor, as ramas inclínanse facilmente cara ao lado, é dicir, cara ao lado.

Resto

Jon Sarasua di que a xente somos afeccionados aos ciclos, polo que considera necesario relativizar o que se denomina fin de ciclo de 50 anos. É dicir, non hai motivos para pensar desde cero. En canto á polistica, advertiunos de que a tribo do eúscaro e o pobo do eúscaro son dúas cousas. (Sen tanto reivindicar as vías, temos que aprender a romper ben os camiños deixando a “man” entre paréntese, ou o que é o mesmo, levándonos a man no peto.