Sábese o inxusto que é a separación dos xenes: un é fermoso e esvelto, outro feo e torpe; este é arrogante, aquel é humilde; aquel é claro, aquel é estúpido. Non sei si esta lotaría é máis arbitraria ou máis lóxica cando se acumula nunha familia: Os irmáns irundarras de Muguruza, todos teñen talento musical; os zarauztarras de Etxeberria, pola súa banda, teñen unha boa man para a literatura; o caso máis rechamante paréceme o dos Ubeda de Tolosa, que recolleron na mesma casa unha sensibilidade multidisciplinar. Os irmáns xemelgos Joni e Imanol serán quizais os máis coñecidos polo grupo Bide Ertzean, mentres que a irmá maior Garbiñe destacou tanto no deseño como na escritura; menos coñecida é a música na que Joxi fixo o seu propio camiño e Xabi é un experto fotógrafo que no seu día facía experimentos con fotomatones.

Un par de novidades deste outono déronme escusa para o artigo: Bide Ertzean acaba de publicar 77, un disco cunha unidade temática: Sebas Goikoetxea foi asasinado ese ano polo garda civil nun control de estradas en Ezkio-Itsaso xunto a Nicolás Mendizabal, natural de Zaldibia, e ambos os membros de ETA pm. Nunca se aclarou como sucederon os feitos. Imak e Joni recolleron o ambiente, as sensacións, as imaxes e os sentimentos da época, e tan importante como a forma das cancións é o propio disco como concepción e obxecto: o deseño interior, as fotografías, os textos auxiliares...

Pola súa banda, Garbiñe, que xa escribira crónicas e ensaios, comezou a súa narración coa novela Hobe isilik, e a súa familia tamén se inspirou en: O avó anarquista de Altsasu, que perdeu a guerra e desapareceu para sempre en Francia, deixando aquí á súa familia. No Bide Ertzean Non deben lembrar pero Garbiñe deixou atrás a base documental para entrar no terreo da ficción e así, ademais de superar o caso particular, aproveitou para reflexionar sobre outros temas.

Nos casos de ambas as creacións, unha das preocupacións máis importantes foi que recoller da historia e como transmitila, e como facer “o relato” dos nosos conflitos en relación con iso. As contas do 36 parecen haberse debullado con frecuencia, pero aínda non se esgotou si inventouse unha visión orixinal, mentres que nosa outra guerra máis recente está a converterse agora en historia e tanto a historiografía como a arte son, por tanto, novas trincheiras.